Urban Summer School: Open form – Lublin 2018
26 sierpnia – 8 września 2018 Lublin, Warszawa, Szumin

Realizacje jednego z najbardziej dyskutowanych tandemów architektonicznych powojennej Polski, Oskara (1922–2005) i Zofii (1924–2013) Hansenów, na dwa tygodnie staną się poligonem doświadczalnym Urban Summer School.

Ten międzynarodowy interdyscyplinarny projekt jest kolejną odsłoną zapoczątkowanej przez Centrum Historii Miejskiej Europy Środkowo-Wschodniej we Lwowie szkoły letniej Wizje i doświadczenia, poświęconej tematyce miejskiej. Do udziału zapraszamy studentów, doktorantów i badaczy oraz młodych profesjonalistów działających na polu architektury, urbanistyki, sztuki i designu, a także przedstawicieli innych dziedzin humanistycznych (historii, socjologii, sztuk pięknych, antropologii i innych). Nasze zaproszenie kierujemy do osób zainteresowanych funkcjonowaniem i przyszłością modernistycznych osiedli mieszkaniowych.

O Teorii Formy Otwartej

Forma Otwarta to koncepcja, którą Zofia i Oskar Hansenowie uczynili osią swojej twórczości architektonicznej, artystycznej i dydaktycznej. W jej świetle architektura spełnia funkcję ramy dla życia i działa dopiero wówczas, gdy korzystają z niej ludzie. Materia architektoniczna nie jest dla projektanta celem w samym w sobie, lecz tłem społecznych relacji. Realizacje Hansenów wyprzedziły myślenie o projektowaniu partycypacyjnym, dostępnych mieszkaniach i przestrzeniach wspólnych. Ich architektura miała stanowić ramy codziennych rytuałów i praktyk mieszkańców. Synergia okoliczności, takich jak osiągnięcia architektów skupionych wokół CIAM i Team X, czy też rozwój technologii prefabrykacji i naciski władz Polski Ludowej na szybką rozbudowę dzielnic mieszkalnych stały się katalizatorami umożliwiającymi realizację wizji architektów-humanistów. Mając świadomość braku zindywidualizowanego podejścia do publicznej gospodarki mieszkaniowej w PRL, poszukiwali formy, która pozwoliłaby mieszkańcom stać się częścią procesu tworzenia otaczającej ich przestrzeni.
Wyrazem Formy Otwartej są trzy różne realizacje Hansenów, które będą mogli odwiedzić uczestnicy tegorocznej szkoły letniej: osiedle Słowackiego w Lublinie, osiedle Przyczółek Grochowski w Warszawie i dom małżeństwa architektów w Szuminie. Miejsca te na 10 dni staną się laboratorium doświadczeń i refleksji.

Mieszkaniowe dziedzictwo nowoczesności

Osiedle Słowackiego na terenie Lubelskiej Spółdzielni Mieszkaniowej jest od lat obiektem międzynarodowego zainteresowania ze względu na urbanistykę i architekturę zaprojektowane w „ludzkiej skali”. Hansenowie, wychodząc naprzeciw codziennym potrzebom społeczności, postawili w centrum swojej architektury mieszkańca, zadbali o infrastrukturę i zieleń. Obecni użytkownicy tych mieszkań mają jednak poczucie życia w miejscu zaniedbanym i zdegradowanym. Podkreślają rozbieżności pomiędzy koncepcją architektoniczną osiedla a jej realizacją oraz problemy związane ze starzeniem się tego założenia. Podobnie jest w przypadku drugiej realizacji Hansenów – Przyczółka Grochowskiego w Warszawie. Do stworzenia takiego wizerunku osiedla przyczyniły się nietrwałość zastosowanych materiałów, zły stan techniczny, a także fiasko projektu integracyjno-społecznego. Dzięki samoorganizacji mieszkańców kondycja osiedla ulega poprawie, wciąż jednak pojawiają się nowe wyzwania, w tym powstające wokół grodzone enklawy apartamentowców, zmieniających kontekst urbanistyczny i społeczny bloków.

Soczewka przemian ustrojowych w regionie

Rzeczywistość wolnorynkowa na terenie Lubelskiej Spółdzielni Mieszkaniowej oraz Spółdzielni Przyczółek Grochowski, podobnie jak w wielu krajach środkowoeuropejskich w okresie transformacji ustrojowej, zmieniła sposób funkcjonowania osiedli, zwłaszcza obiektów o charakterze społecznym i handlowo-usługowym. Przemianom uległy codzienne nawyki mieszkańców, a wraz z nimi funkcjonowanie przestrzeni wspólnych. Po raz pierwszy od czasów powstania osiedli na tak dużą skalę nastąpiła wymiana pokoleniowa mieszkańców. Nowi lokatorzy nie mają poczucia zakorzenienia w zastanej rzeczywistości ani doświadczenia współodpowiedzialności za kształtowanie przestrzeni osiedla. Jednocześnie osiedla mieszkaniowe wznoszone w czasach PRL nadal są atrakcyjną alternatywą dla współczesnych propozycji deweloperskich. Ich ważne zalety to dostępność cenowa, ergonomia układów mieszkań oraz duża ilość zieleni czy terenów otwartych.

Ramowy program i założenia szkoły

Uczestnicy Urban Summer School będą mogli przyjrzeć się architekturze opartej na humanistycznych koncepcjach, z której dziś korzysta trzecie pokolenie użytkowników. W perspektywie historycznej zostanie zarysowane miejsce Teorii Formy Otwartej i Linearnego Systemu Ciągłego na tle idei Ruchu Nowoczesnego w architekturze osiedli mieszkaniowych i terenów otwartych.
Uczestnicy szkoły będą przyglądać się również relacji między wnętrzem mieszkania i jego zewnętrzem – osiedlem oraz szerzej rozumianym środowiskiem mieszkalnym. Strukturę szkoły wyznaczą skale, którymi posługiwali się projektanci: mikro, mezo i makro. Zostaną one przełożone na perspektywę mieszkania, osiedla oraz spółdzielni mieszkaniowej.

Uczestnicy zmierzą się z pytaniami: 

• W jaki sposób żyje otwarta struktura osiedla pół wieku od jego zbudowania?
• Jakie elementy dodali i jak zmodyfikowali projekty Hansenów sami użytkownicy?
• W jaki sposób mieszkańcy wykorzystali możliwości przekształceń przestrzeni wynikające z Formy Otwartej, a co nie zmieściło się w założeniach tej teorii i zostało zweryfikowane w czasie codziennego użytkowania?
• Jak propozycje architektów oceniają po 50 latach sami użytkownicy?
• Na ile możliwe jest projektowanie mieszkań dostępnych dla mas w sposób ujmujący indywidualne potrzeby mieszkańców?
• Jaka przyszłość czeka osiedla późnomodernistyczne w krajach Europy Środkowej?

Kryteria pracy Letniej Szkoły w Lublinie

Metodologia została wypracowana przez Centrum Historii Miejskiej Europy Środkowo-Wschodniej we Lwowie i bazuje na doświadczeniach z poprzednich edycji szkoły letniej (www.lvivcenter.org/en/summerschools). Tematyczne szkoły letnie sprzyjają pogłębieniu wiedzy uczestników, poprzez możliwość zapoznania się z najnowszymi punktami widzenia i tematami badań w dziedzinie historii Europy Środkowo-Wschodniej, a w szczególności miast regionu. Stymulują formowanie środowiska młodych badaczy, których łączą wspólne zainteresowania naukowe.

INTERDYSCYPLINARNOŚĆ
Rozumiana jako poziome uczenie się od siebie nawzajem, wspólne stawianie pytań zamiast jedynie dowodzenia słuszności sformułowanych tez.

BADANIA W DZIAŁANIU (ACTION RESEARCH)
Metoda zakładająca, że osoby badane stają się badaczami. Do jej realizacji zapraszamy aktywnych mieszkańców, pracowników instytucji społecznych, aktywistów i innych, którzy mają wiedzę na temat lokalnej społeczności lub założeń towarzyszących powstawaniu i późniejszemu przekształcaniu osiedli.
Dzięki temu badanie staje się wspólną sprawą różnych podmiotów. Koncepcja projektu została oparta na założeniu, że celem jest zmiana, a nie tylko obiektywna diagnoza. Badanie ma charakter użyteczny, głównie ze względu na to, że jest realizowane przez praktyków współpracujących ze sobą i angażujących społeczność na etapie diagnozy.

WPŁYW
Liczymy, że zainteresowanie zagranicznych autorytetów i efekt wspólnych badań w interdyscyplinarnych grupach dostarczy istotny wkład merytoryczny w dyskusję o perspektywach zachowania dobrej jakości życia na osiedlach mieszkaniowych XX wieku.

AUTENTYCZNOŚĆ
Pracujemy w realnej przestrzeni osiedli, z poszanowaniem prywatności mieszkańców. W trakcie działań budujemy relacje z jej codziennymi użytkownikami, bazujemy na ich wiedzy i wspólnych doświadczeniach.

Jak stać się uczestnikiem szkoły?

Zasady rekrutacji do projektu określa Regulamin Rekrutacji dostępny na stronie internetowej.

Zgłoszenia do udziału w Urban Summer School przyjmowane są drogą elektroniczną pod adresem: urbansummerschool@niaiu.pl

Zgłoszenie (w formie jednego czterostronicowego pliku PDF) składa się z:

1. Formularza zgłoszeniowego (Załącznik nr 1 do regulaminu rekrutacji).
2. CV kandydata/kandydatki (1 strona A4).
3. Listu motywacyjnego, przybliżającego doświadczenie i motywacje kandydata/kandydatki do wzięcia udziału w Letniej Szkole Formy Otwartej NIAIU – Lublin 2018 (maks. 1 strona A4 znormalizowanego maszynopisu; 1800 znaków).
4. Esej Forma Otwarta: Elastyczność przestrzeni, aktywności ludzi / „Open Form: Flexibility of Space, Actions of People” (maks. 1 strona A4 znormalizowanego maszynopisu; 1800 znaków).

Wyboru uczestników dokona komisja rekrutacyjna złożona z przedstawicieli Narodowego Instytutu Architektury i Urbanistyki, Centrum Historii Miejskiej Europy Środkowo-Wschodniej we Lwowie oraz Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie.

Termin nadsyłania zgłoszeń: 7 maja 2018
Ogłoszenie wyników rekrutacji: 19 maja 2018

Do udziału w Urban Summer School zaprosimy 15 uczestników.

Więcej informacji: www.urbansummerschool.niaiu.pl
Link do Szkoły letniej Center for Urban History of East Central Europe: www.lvivcenter.org/en/summerschools/

Organizator: Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki, ze środków publicznych będących w dyspozycji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Współorganizator: Center for Urban History of East Central Europe
Partnerzy: Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Miasto Lublin