22. Millennium Docs Against Gravity: Queerowe doświadczenia ciała

W pierwszym z prezentowanych w ramach sekcji Queerowe doświadczenia ciała bloków filmowych będzie można zobaczyć filmy, które łączy estetyka haptycznej wizualność, zapraszających do dotykowego doświadczenia obrazów. To nie była miłość (It Wasn't Love, USA 1992, 20 min) Sadie Benning to krótka romantyczna opowieść, której osią fabularną jest marzenie podróży do Hollywood. Narracja o wyprawie w kierunku fabryki snów jest okazją do podjęcia gry ze stereotypowymi przedstawieniami kina gatunków i heteronormatywnymi rolami płciowymi. To także historia o tęsknocie za bliskością. Szczególny erotyzm obrazu związany jest w tej pracy m.in. z właściwościami medium elektronicznego, brakiem głębi, zaburzeniem proporcji obrazu, zachęcających do zatracenie się w przedstawieniu. Jej słodycz trwa (Her Sweetness Lingers, USA 1994, 12 min), reż. Shani Mootoo to miłosny poemat wideo o tęsknocie i pożądaniu jednej kobiety do drugiej, do której nieśmiało chce się zbliżyć. Doświadczenie obrazu kształtowane jest przez intensywność kolorów świata przyrody. Wideo dotyczy pragnienia spotkania i doświadczenia ukochanej osoby każdymi zmysłami.

 W praca kore (kore, USA, 17 min) Tran T. Kim-Trang przygląda się oku jako narzędziu zapośredniczającemu pożądanie, lękom seksualnym i fantazji o utracie wzroku. W pracy pojawiają się odniesienia do męskiej przyjemności wzrokowej i uprzedmiotowienia kobiet. Wideo stawia pytania o alternatywne koncepcje przyjemności związane z dotykiem, który mógłyby być przypisane domenie ekspresji kobiet. Odnosi się do zagadnienia instytucjonalnych punktów ślepych w percepcji sytuacji kobiet, w tym osób niebałych w kontekście AIDS, poszerzając kwestię postrzegania i widoczności choroby. Ming Yuen S. Ma zaprasza osoby na widowni do cielesnego odbioru obrazu, przywołując zmysł węchu. W Czuć (Sniff, USA 1997, 5 min) przedstawia mężczyznę czołgającego się po niezaścielonym łóżku i próbującego przypomnieć sobie zapachy mężczyzn, z którymi łączyła go erotyczna relacja. Praca odnosi się do pamięci i uczucia straty oraz lęku przed śmiercią.

Blokowi filmowemu poświęconemu kinu haptycznemu będzie towarzyszyło spotkanie otwierające przegląd o transformacyjnych właściwościach obrazów dotykowych, zapraszających osoby na widowni do współodczuwania, oraz charakterze zjawiska New Queer Cinema i funkcjonowaniu w jego obrębie oraz poza nim twórczości queerowo-feministycznej. W spotkaniu wezmą udział prof. dr hab. Małgorzata Radkiewicz – filmoznawczyni, która pracuje w Instytucie Sztuk Audiowizualnych na Uniwersytecie Jagiellońskim, autorka m.in. książek „Oblicza kina queer” (2014) i „Refleksje zza kamery. Reżyserki o kinie i formie filmowej” (2022) oraz dra Marta Stańczyk – asystentka w Katedrze Teorii i Antropologii Filmu Uniwersytetu Jagiellońskiego, autorka książki „Filmowe sensorium. Teoria zmysłów i jej krytyczny potencjał” (2023).

Performowanie queerowych przyszłości

W ramach projektu Arsenal on Location zaprezentowane zostaną także filmy Płonące uszy

(Flaming Ears, Austria 1991, 89 min, reż. Ursula Pürrer, Dietmar Schipek, Ashley Hans Scheirl), oraz wczesne prace Angeliki Levi – Sex Party (RFN, Niderlandy 1987, 12 min) oraz Koleżanki (Friends, Niemcy 1994, 3 min). Płonące uszy to surrealistyczna, lesbijska baśń, która czerpie z tradycji komiksów i kina science fiction w zobrazowaniu prawie ludzkiej historii miłosnej i zemsty. Akcja filmu dzieje się w  2 700 roku w zdewastowanym mieście Asche. Poznajemy splątane losy trzech kobiet: Spy – artystki komiksowej, Volly – artystki performance i piromanki oraz Nun – amoralnej kosmitki z upodobaniem do gadów. Utrzymana w klimacie kabaretu i estetyki „cyberdyke”, przeplatana seksem, przemocą i pulsującą ścieżką dźwiękową, antyromantyczna opowieść o miłości w jej wielu formach. Sex Party (1987) Angeliki Levi powstał podczas jednej z podróży do Amsterdamu Angeliki Levi i Josje Pater, tworzących kobiecy zespół Subsonic. Levi i Pater postanowiły zorganizować i sfilmować sex party ze znajomymi Holenderkami ze sceny punkowej i squatterskiej. W Koleżankach (Friends, 1994), nakręconych kamerą Super 8, widzimy Inger Schwarz i Angelikę Levi na dachu jednego z berlińskich budynków.

Projekcji będzie towarzyszyło spotkanie „Performowanie queerowych przyszłości” z filmowczynią i artystką wideo Angeliką Levi, której prace od 1985 roku były pokazywane na międzynarodowych festiwalach filmowych, w kinach i licznych wystawach (m.in. „Feminist Worldmaking and the Moving Image”, Haus der Kulturen der Welt), Annette Lingg i Angeliką Ramlow – przedstawicielkami Arsenal – Institute for Film and Video Art E.V.

W sekcji filmowej „Queerowe doświadczenia ciała” zostanie przypomniany film Blue Dereka Jarmana (Wielka Brytania, Japonia 1993, 79 min), ukazujący świadomość chorego na AIDS, zbliżającego się do śmierci reżysera. W tym eksperymentalnym filmie obraz zredukowany został w warstwie wizualnej do błękitnego kadru, będącego zarówno metaforą wirusa HIV, jak i oddaniem doświadczenia utraty wzroku przez reżysera. Film stanowi zaproszenie do wyjątkowego, cielesnego doświadczenia wizualnego, „sensorycznej otwartości”, ucieleśnionego wymiaru kinowego doświadczenia, kształtowanego także przez narrację filmu. Słyszymy w nim m.in. głosy Tildy Swinton i samego Dereka Jarmana, którym towarzyszy muzyka Simona Fishera Turnera, Erica Satie i Briana Eno. Projekcji filmu Blue będzie towarzyszył pokaz Pensão Globo (Niemcy 1997, 15 min) Matthiasa Müllera, którego narracja czerpie z pamiętników Wolfganga Maxa Fausta, Herve’a Guiberta, Dereka Jarmana i Mike’a Hoolbooma. Bohater filmu wyrusza w podróż, być może ostatnią, i udaje się do Pensão Globo w Lizbonie. Film opisuje życie w fazie przejściowej. Film prezentowany jest w ramach projektu Arsenal on Location realizowanego we współpracy z Arsenal – Institute for Film and Video Art E.V w Berlinie.

Włączenie do przeglądu eksperymentalnych filmów dokumentalnych Pratibhy Parmar Miejsca gniewu (A Place of Rage, USA 1991, 52 min) i Khush (Wielka Brytnia 1991, 26 min) jest propozycją przyjrzenia się przeciwstawianiu się temu, w jaki sposób rasizm orientuje ciała w określonych kierunkach, wpływając na sposoby zamieszkiwania przestrzeni. Miejsce gniewu w ponad 30 lat po premierze nadal zachwyca bogactwem wypowiedzi ikonicznych Czarnych feministek: akademiczki i aktywistki politycznej Angeli Y. Davis, autorki książki „Kobiety, rasa, klasa” (1979), uznawanej jest za jedną z najważniejszych wypowiedzi Czarnego feminizmu, poetki June Jordan i pisarki Alice Walker. Bohaterki ponownie oceniają, w jaki sposób kobiety, takie jak Rosa Parks i Fannie Lou Hamer, działaczki na rzecz walki z segregacją rasową, zrewolucjonizowały amerykańskie społeczeństwo i świat w ogóle, w kontekście praw obywatelskich, Czarnej siły, praw osób LGBTQ+ oraz ruchu feministycznego. Wywiadom z bohaterkami i historiom przywołanym za pomocą archiwalnych materiałów towarzyszy w filmie muzyka Prince'a, Janet Jackson, Neville Brothers i Staples Singers. W filmie Khush Pratibha Parmar przedstawia złożoność i trudności życia osób nieheteronormatywnych wywodzących się z Indii, kształtowane przez rasizm i kompulsywną heteronormatywność. 

Przeglądowi retrospektywnemu będzie towarzyszyła prezentacja najnowszego filmu Jean Carlomusto, której pierwsze zachwycały krytykę już w latach 90. XX wieku w kontekście fali New Queer Cinema, Esther Newton Made Me Gay (USA, 2022). Film jest poświęcony życiu i twórczości Esther Newton, pionierskiej antropolożki kulturowej, entuzjastki psich sportów, ikonicznej butch, autorki m.in. „Mother Camp. Female Impersonators in America” (1972). Jej prace inspirowały całe pokolenia zajmujące się aktywizmem na rzez osób LGBTQ+ i dekady badań gender studies. Poznajemy historię odkrywania przez Esther jej tożsamości seksualnej, rozwoju ruchu wyzwolenia kobiet, lesbijskiego feminizmu, kultury drag i ekspresji butch, a także temat transmęskości, o którym wypowiada się m.in. Jack Halberstam.