Szumin

Muzeum udostępnia do zwiedzania dom położony nad Bugiem – 76 km od Warszawy – zbudowany przez Zofię i Oskara Hansenów. Drewniany budynek ze spadzistym dachem jest przykładem eksperymentalnej architektury późnego modernizmu. Historycy sztuki uważają dom za przestrzenny manifest formy otwartej – idei, którą małżeństwo Hansenów uczyniło osią swojej twórczości architektonicznej, artystycznej i dydaktycznej.  

Budowany od 1968 roku dom w pełni wyrażał ideę formy otwartej. Zaprezentowana przez Hansena po raz pierwszy na kongresie CIAM w Otterlo w Holandii w 1959 roku teoria zakładała otwarcie architektury na współtworzenie jej przez jej użytkowników, sytuowała ją w roli „chłonnego tła” eksponującego wydarzenia codziennego życia. Teoria formy otwartej, zakładająca partycypację, proces, zmianę hierarchii między artystą i widzem, stała się kluczową ideą działalności architektonicznej obojga Hansenów oraz inspirującym punktem odniesienia dla twórczości artystycznej studentów Oskara Hansena na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych.

Czasoprzestrzenna architektura, płynnie łącząca wnętrze i zewnętrze, zawierała w sobie możliwość jej przekształcania, łatwo adaptując się do zmieniających się potrzeb użytkowników. Budowana jako rama dla życia, ożywa wraz z obecnością ludzi. Szczególną atmosferę domu Hansenów współtworzą ślady działalności i pasji jego mieszkańców – umieszczone wokół domu instrumenty dydaktyczne do nauki podstaw kompozycji; stalowa struktura z biennale w Wenecji z 1977 roku, po której pnie się winorośl i drewniany gołębnik, który – jak żartowała Zofia Hansen – był najdoskonalszym dziełem jej męża.

Już na pierwszy rzut oka łatwo zauważyć, że ten niewielki drewniany budynek posiada indywidualny wyraz architektoniczny, oryginalne rozwiązania kompozycyjne, materiałowe oraz funkcjonalne. Oskar Hansen pisał: „Dwuspadowy dach nawiązuje formą do tradycyjnej architektury miejscowej, a szary kolor dużych jego połaci jest chłonnym tłem eksponującym «sceny» z życia przyrody i ludzi”. Najważniejszą przestrzenią parteru domu jest część społeczna w prześwicie pod dachem. Tutaj w ciepłe dni rodzina spędzała najwięcej czasu. Drewniany stół łączy część znajdującą się na zewnątrz z kuchnią i jadalnią w środku domu. Można nad nim rozsunąć szyby i wówczas spełnia się ważne założenie projektantów: wnętrze i zewnętrze przenikają się. Funkcje parteru są skupione wokół dwóch równoległych osi i jednocześnie ciągów komunikacyjnych. Północna „uliczka” wiąże pomieszczenia gospodarcze: kuchnię, magazyn, budynki gospodarcze, a południowa – miejsca dedykowane spędzaniu wolnego czasu, integracji i opiece nad ogrodem: wejście do domu, ławki, miejsce na ognisko, wiatę z opałem, kompostownik. Na poddaszu znajduje się pracownia i sypialnie. Pomiędzy domem a warsztatem powstało niewielkie atrium z rabatą zieleni, długą ławką i krzewem winorośli, która oplata garaż i południową stronę domu.

Dom i ogród nie były systematycznie używane od 2013 roku (roku śmierci Zofii Hansen), co bardzo negatywnie na nie wpłynęło. Przez brak pielęgnacji zieleni oraz kłopoty z odwodnieniem budynku szybko postępowała degradacja delikatnej substancji budynków, co uzasadnia prowadzone od 2019 roku prace konserwatorskie, finansowane z dotacji Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Wiosną i latem tego roku obejrzymy wyniki prac prowadzonych w 2024 roku, kiedy to konserwowano malarstwo na trzech odcinkach murów w ogrodzie Hansenów.