Ucieczki z kapitałocenu: wprowadzenie do ekologii dóbr wspólnych

Zapraszamy na wydarzenie z cyklu „Przeobrażenia. Nienaturalna historia kryzysów środowiskowych”, który w 2025 roku jest współorganizowany przez MSN i Strefę WolnoSłowa. Spotkanie zaczniemy od wykładu Łukasza Molla, poświęconego związkom pomiędzy kapitalizmem i kryzysem ekologicznym oraz historii oporu wobec wyzysku ludzi i przyrody, a następnie przejdziemy do rozmowy z naszym gościem, którą poprowadzi Przemysław Wielgosz.

Ucieczki z kapitałocenu: wprowadzenie do ekologii dóbr wspólnych

W ostatnich latach zawrotną karierę zrobiło pojęcie „antropocenu”, czyli epoki człowieka. Jego propagatorzy usiłują dowieść, że ludzkość stała się aktywną siłą geologiczną, która w bezprecedensowy, błyskawiczny i nieodwracalny sposób przeobraziła naszą planetę. Ponadto, badacze antropocenu poszukują momentu założycielskiego tej epoki, od którego wszystko poszło źle, po to, by znaleźć drogi wyjścia z obranej ścieżki. Jednak mimo, że dyskurs o antropocenie przyczynił się do nagłośnienia powagi i głębi kryzysu ekologicznego, to wywołał wiele krytycznych głosów, które nie zgadzają się, by ów kryzys redukować do opozycji „człowiek/ludzkość” kontra „środowisko”. Czy wszyscy, bez wyjątku, od zawsze i w ten sam sposób, jesteśmy odpowiedzialni za tarapaty, w jakich się znaleźliśmy? Czy od każdego z nas powinno się wymagać jednakowych wyrzeczeń dla uratowania planety? I wreszcie, czy opowieść „ludzie kontra środowisko” jest w ogóle przydatna jako narracja krytyczna, biorąc pod uwagę, że zwykle wspierała ona antropocentryczne dyskursy.

W odpowiedzi na te pytania, badacze wysuwają koncepcje konkurencyjne wobec antropocenu, które na odmienne sposoby opowiadają genezę kryzysu, inaczej rozkładają odpowiedzialność i proponują alternatywne rozwiązania niż nawrócenie (lub oskarżenie) całej ludzkości. Ramy świata, który wypada z formy i przekracza ekologiczne punkty alarmowe, ustanawiane są w trzech, splecionych ze sobą procesach, które trwają od początków kapitalizmu po dziś dzień: 1) grodzeń pracowników od dóbr wspólnych i środków utrzymania; 2) przekształcania gospodarek nastawionych na utrzymanie w wyzyskowe plantacje; 3) dewaluacji pracy pewnych kategorii ludzi i tworów przyrody jako (pół)darmowych.

Ale historia, którą opowiemy, nie toczy się gładko i bez oporu. Przyjrzymy się grupom, które uciekały z różnych wcieleń kapitałocenu, by w nowych formach stwarzać dla nich alternatywy. Interesować nas będą ekologie dóbr wspólnych rozwijane przez pospólstwo kontestujące grodzenia w Wielkiej Brytanii, oraz zbiegłych z plantacji maroonów. Zobaczymy także, że ich zmagania nie są zamkniętą kartą dziejową, ale zachowują swoją aktualność.

dr Łukasz Moll - filozof, socjolog i publicysta, wykłada  w Instytucie Socjologii, Uniwersytetu Wrocławskiego, redaktor pisma naukowego Praktyka Teoretyczna, Współpracował z Biennale Warszawa jako współkurator cyklu „Plebs, dobra wspólne i alternatywy dla kapitalizmu” i z Pawilonem Polskim na Biennale w Wenecji przy wystawie „Trouble in Paradise”. Jest  autorem książki „Nomadyczna Europa. Poststrukturalistyczne granice europejskiego uniwersalizmu” (2021).

Przemysław Wielgosz - dziennikarz, wydawca i kurator. Redaktor naczelny polskiej edycji „Le Monde diplomatique”. W wydawnictwie RM jest redaktorem merytorycznym serii Ludowa Historia Polski. Publikował m.in. w „Wiadomościach Kulturalnych”, „Przekroju”, „Piśmie”, „Dwutygodniku”, „Znaku”, „Guardianie”, „Aspen Review” i „Freitagu”. Jest m.in. autorem książek Opium globalizacji (2004), Witajcie w cięższych czasach (2020) oraz Gry w rasy. Jak kapitalizm dzieli, by rządzić (2021), nominowanej do Nagrody Literackiej „Nike” 2022; redaktorem i współautorem książek Koniec Europy jaką znamy (2013), Dyktatura długu (2016), Realny kapitalizm. Wokół teorii kapitału monopolistycznego (2018), Ekonomie przyszłości (2021). Był kuratorem cykli Ekonomie przyszłości w Biennale Warszawa, Ludowa Historia Polski w Strefie Wolnocłowej, Historie ludzi bez historii w Teatrze Ósmego Dnia i Więcej światła Centrum Kultury w Lublinie.

Spotkania odbywają się w ramach projektu „Re-think the Challenge” Fundacji Strefa WolnoSłowa finansowanego przez Allianz Foundation.