Kto się boi bagien? Mokradła, melioracje i ludowy protest

Zapraszamy na wykład towarzyszący wystawie Czy złożyłabyś tu jaja? Nawiedzone krajobrazy miejskiego mokradła grupy ZAKOLE. Michał Pospiszyl - historyk z Instytutu Studiów Politycznych PAN - opowie o historii relacji ludzi z mokradłami, ich kulturowej symbolice oraz istotnej roli jaką odgrywały w konfliktach społecznych.

Kto się boi bagien? Mokradła, melioracje i ludowy protest

Chociaż bagna w oficjalnej kulturze nigdy (od Biblii przez św. Augustyna po Szekspira) nie miały dobrej prasy, to prawdziwa ofensywa projektów mających na celu ich wydrenowanie i melioracje, nastąpiła w drugiej połowie osiemnastego wieku. Zdaniem oświeceniowych reformatorów tereny bagienne hamowały postęp, ponieważ utrudniały komunikację, ograniczały areał uprawny i tworzyły obszary trudne do kontroli (służąc za kryjówkę dla zbiegów, dezerterów, przestępców, a także drapieżnych zwierząt). Z drugiej strony pełniły ówczesne mokradła wiele pożytecznych funkcji: oczyszczały nieczystości (np. z rzeźni czy płukanego lnu i konopi), służyły za pastwiska i łowiska oraz stanowiły siedliska dla wielu gatunków ptaków. Te różnorodne sposoby, na które bagna były wykorzystywane sprawiały, że ludność zamieszkująca w ich okolicy, często sprzeciwiała się melioracjom. Podczas wykładu opowiem o kilku przykładach konfliktów z przełomu XVIII i XIX wieku: od rozlewisk Odry przez Galicję po Polesie, gdzie chłopi niszczyli groble, zastraszali inżynierów, czy sabotowali prace budowlane. Takie bardziej złożone podejście do bagien widoczne było w badanej przez etnografów kulturze ludowej, a nawet w odbijającej folklor literaturze, na przykład w Mickiewiczowskich Balladach i romansach. Mimo że w kulturze ludowej bagna były przedstawiane jako niedostępne, tajemnicze czy groźne, to zamieszkujące je istoty (czart, ognik, rusałka, błotnik) w niektórych przekazach pełniły rolę sojuszniczą lub ochroną.

Michał Pospiszyl – historyk, adiunkt w Instytucie Studiów Politycznych PAN. Stypendysta Narodowego Centrum Nauki, IWM w Wiedniu i IAS CEU w Budapeszcie, finalista nagrody im. Barbary Skargi. Aktualnie przygotowuje książkę o ekologiach ucieczkowych w oświeceniowej Europie Wschodniej, publikował już na ten temat w Environmental History (2023), następne artykuły dotyczące tego problemu ukażą się w Journal of Modern History i Environmental Humanities.