Koniec Taniej Natury? Kapitałocen i przyszłość naszej planety

Koniec Taniej Natury? Kapitałocen i przyszłość naszej planety

Katastrofa klimatyczna nie ma charakteru antropogenicznego. Nie tylko dlatego, że jest sprawką jedynie części ludzkości (za nadmiarowe emisje gazów cieplarnianych w 92% odpowiadają kraje globalnej Północy), ale także dlatego, że anthropos, od którego antropocen czerpie swą nazwę, nigdy nie istniał. Jak dowodzi Jason W. Moore – współautor Historii świata w siedmiu tanich rzeczach oraz redaktor tomu Antropocen czy kapitałocen? Natura, historia i kryzys kapitalizmu –  „ludzkość” od początku była projektem klasowym, z którego wykluczono większość ludzi. Stali się oni – wraz z resztą świata pozaludzkiego – Tanią Naturą poddawaną dwojakiej dewaluacji: ekonomicznej oraz moralnej. Dlatego właśnie Moore i współpracujące z nim osoby badawcze przekonują, że nie żyjemy w antropocenie, ale w kapitałocenie.

Podczas wykładu prześledzimy historyczne źródła Taniej Natury, odpowiemy na pytanie, dlaczego ów reżim stanowi niezbędny warunek akumulacji kapitału, a także zastanowimy się nad jego współczesnymi wcieleniami. Stawką naszych rozważań będzie wyobrażenie sobie przyszłości poza kapitałocenem. Zdaniem Moore’a wymaga to porzucenia opozycji „społeczeństwa” i „natury” na rzecz ponownego osadzenia ludzi w sieci życia. Oznacza to, że jakiekolwiek „działania ratunkowe” ograniczone do gatunku ludzkiego (a ściślej jego wybranych przedstawicieli) są nie tylko niemoralne, ale i skazane na porażkę. Właściwe wyjście z kapitałocenu prowadzi raczej ku czemuś, co można by nazwać socjalizmem międzygatunkowym. 

dr Patryk Szaj – literaturoznawca, redaktor, okazjonalnie tłumacz. Autor monografii Wierność trudności (Universitas, 2019) oraz książki eseistycznej Pamiętnik z końca świata (jaki znamy) (Wolno, 2022). Współtłumacz tomów Antropocen czy kapitałocen? Natura, historia i kryzys kapitalizmu pod red. Jasona W. Moore’a (2021, wyd. 2 2025) oraz Zoografie. Kwestia zwierzęca od Heideggera do Derridy Matthew Calarco (2022). Redaktor naukowy serii wydawniczej Humanistyka Środowiskowa (wydawnictwo słowo/obraz terytoria).

Przemysław Wielgosz – dziennikarz, wydawca i kurator. Redaktor naczelny polskiej edycji „Le Monde diplomatique”. W wydawnictwie RM jest redaktorem merytorycznym serii Ludowa Historia Polski. Publikował m.in. w „Wiadomościach Kulturalnych”, „Przekroju”, „Piśmie”, „Dwutygodniku”, „Znaku”, „Guardianie”, „Aspen Review” i „Freitagu”. Jest m.in. autorem książek Opium globalizacji (2004), Witajcie w cięższych czasach (2020) oraz Gry w rasy. Jak kapitalizm dzieli, by rządzić (2021), nominowanej do Nagrody Literackiej „Nike” 2022; redaktorem i współautorem książek Koniec Europy jaką znamy (2013), Dyktatura długu (2016), Realny kapitalizm. Wokół teorii kapitału monopolistycznego (2018), Ekonomie przyszłości (2021). Był kuratorem cykli Ekonomie przyszłości w Biennale Warszawa, Ludowa Historia Polski w Strefie Wolnocłowej, Historie ludzi bez historii w Teatrze Ósmego Dnia i Więcej światła Centrum Kultury w Lublinie.

Przeobrażenia. Nienaturalna historia kryzysów środowiskowych

Naomi Klein napisała w tytule jednej ze swoich książek, że kryzys klimatyczny zmienia wszystko. Niestety, jak dotąd nie zmienił dominującej od jakiegoś czasu na Zachodzie niewiary w możliwość zmiany świata na lepsze. Wydaje się, że jeszcze ją pogłębił. Przyczynia się do tego bierność globalnych elit, obłudnie podlana ich zatroskaną klimatem retoryką. Coraz więcej osób pogodziło się z przekonaniem, że jako gatunek nie przetrwamy nadciągających fal upałów, roztopienia pokrywy lodowej, zaburzeń prądów morskich i anomalii pogodowych. Także wiele osób zaangażowanych w ruchy klimatyczne uważa, że zagłada życia na ziemi jest przesądzona, że sprawy zaszły za daleko i nic już nie da się zrobić.

Czy można zmienić ten nastrój schyłku? I jak to zrobić?

Być może powracając do odległej przeszłości. Historia ludzkości pełna jest bowiem kryzysów środowiskowych – ekologicznych, zdrowotnych, klimatycznych. Za każdym razem siały one zniszczenie, ale także bywały punktem wyjścia do zmian na lepsze. Ta historia uczy nas, że za każdym razem – nawet w obliczu sił natury – ludzie mają możliwość wyboru. O tym, czy susza, anomalie pogodowe, epidemia lub głód przyniosą śmierć czy odrodzenie decyduje nie skala samego kryzysu, ale odpowiedź, na jaką w jego obliczu decydują się społeczeństwa.

W cyklu pod roboczym tytułem Przeobrażenia. Nienaturalna historia kryzysów środowiskowych przyjrzymy się temu, w jak różny sposób różne społeczeństwa odpowiadały na kryzys i jak różne były konsekwencje dokonywanych przez nie wyborów. Sięgniemy daleko w przeszłość – do epidemii czarnej śmierci i końca średniowiecznego optimum klimatycznego w XIV wieku, i do historii, która wydarza się dziś w Syrii i Strefie Gazy. Przyjrzymy się różnym odpowiedziom na XVII-wieczne małe zlodowacenie w Europie i Azji oraz skutkom różnych strategii uruchamianych w obliczu oscylacji południowopacyficznej El Niño w czasach przedkolonialnych oraz w epoce kolonialnej. Zapytamy, co mają burze piaskowe na amerykańskim środkowym zachodzie do gospodarki wolnorynkowej. A także – jak i gdzie uciec z kapitałocenu oraz jakiej polityki może nas nauczyć gąska sosnowa.

𝑆𝑝𝑜𝑡𝑘𝑎𝑛𝑖𝑎 𝑜𝑑𝑏𝑦𝑤𝑎𝑗ą 𝑠𝑖ę 𝑤 𝑟𝑎𝑚𝑎𝑐ℎ 𝑝𝑟𝑜𝑗𝑒𝑘𝑡𝑢 𝑅𝐸-𝑇𝐻𝐼𝑁𝐾 𝑇𝐻𝐸 𝐶𝐻𝐴𝐿𝐿𝐸𝑁𝐺𝐸 Fundacji Strefa WolnoSłowa 𝑓𝑖𝑛𝑎𝑛𝑠𝑜𝑤𝑒𝑔𝑜 𝑝𝑟𝑧𝑒𝑧 𝐴𝐿𝐿𝐼𝐴𝑁𝑍 𝐹𝑂𝑈𝑁𝐷𝐴𝑇𝐼𝑂𝑁