Katastrofy Atlantyku

Co się stało, gdy w 1755 roku Lizbonę dosłownie zmiażdżyło ogromne trzęsienie ziemi? Jak katastrofa odbiła się echem na odległych zakątkach portugalskiego imperium: na bujnej Maderze, pustynnym Porto Santo i wulkanicznych Azorach, surowej Santa Catarina, jałowych Wyspach Zielonego Przylądka i tropikalnach Wyspach Świętego Tomasza? W tej prezentacji przeniesiemy się na te wyspy, by poznać historię ich mieszkańców podczas ich zmagań z suszą, powodziami, epidemiami, głodem i masowymi migracjami. Dowiemy się, jak każda społeczność wykorzystała tzw. „okno możliwości” czyli chwilę zwiększonej uwagi polityków i reformatorów do budowania odporności na kolejne klęski. Na koniec zastanowimy się, jakie lekcje z XVIII wieku mogą pomóc nam dziś lepiej zarządzać kryzysami naturalnymi i społecznymi.

Agata Błoch – historyczka związana z Instytutem Historii PAN, a także wykładowczyni kursu o Ameryce Łacińskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim. Obecnie pracuje nad projektem o losach mieszkańców kolonialnej Brazylii i Afryki Zachodniej w latach 1640–1822, w którym przygląda się globalnym sieciom korespondencji (projekt finansuje Narodowe Centrum Nauki). Równolegle współrealizuje badania o tym, jak w czasach kryzysów i katastrof (XVI–XIX w.) płynęły informacje między ludźmi, społecznościami i instytucjami  (we współpracy z włoskim National Research Council). W Polsce w 2022 roku ukazała się jej książka Wolni i zniewoleni, a we wrześniu 2025 w Portugalii ukaże się jej książka Marginalizos.

Przemysław Wielgosz – dziennikarz, wydawca i kurator. Redaktor naczelny polskiej edycji „Le Monde diplomatique”. W wydawnictwie RM jest redaktorem merytorycznym serii Ludowa Historia Polski. Publikował m.in. w „Wiadomościach Kulturalnych”, „Przekroju”, „Piśmie”, „Dwutygodniku”, „Znaku”, „Guardianie”, „Aspen Review” i „Freitagu”. Jest m.in. autorem książek Opium globalizacji (2004), Witajcie w cięższych czasach (2020) oraz Gry w rasy. Jak kapitalizm dzieli, by rządzić (2021), nominowanej do Nagrody Literackiej „Nike” 2022; redaktorem i współautorem książek Koniec Europy jaką znamy (2013), Dyktatura długu (2016), Realny kapitalizm. Wokół teorii kapitału monopolistycznego (2018), Ekonomie przyszłości (2021). Był kuratorem cykli Ekonomie przyszłości w Biennale Warszawa, Ludowa Historia Polski w Strefie Wolnocłowej, Historie ludzi bez historii w Teatrze Ósmego Dnia i Więcej światła w Centrum Kultury w Lublinie.

O CYKLU

Przeobrażenia. Nienaturalna historia kryzysów środowiskowych

Naomi Klein napisała w tytule jednej ze swoich książek, że kryzys klimatyczny zmienia wszystko. Niestety, jak dotąd, nie zmienił dominującej od jakiegoś czasu na Zachodzie niewiary w możliwość zmiany świata na lepsze. Wydaje się, że jeszcze ją pogłębił. Przyczynia się do tego bierność globalnych elit, obłudnie podlana ich zatroskaną klimatem retoryką. Coraz więcej osób pogodziło się z przekonaniem, że jako gatunek nie przetrwamy nadciągających fal upałów, roztopienia pokrywy lodowej, zaburzeń prądów morskich i anomalii pogodowych. Także wiele osób zaangażowanych w ruchy klimatyczne uważa, że zagłada życia na ziemi jest przesądzona, że sprawy zaszły za daleko i nic już nie da się zrobić.

Czy można zmienić ten nastrój schyłku? I jak to zrobić?

Być może powracając do odległej przeszłości. Historia ludzkości pełna jest bowiem kryzysów środowiskowych – ekologicznych, zdrowotnych, klimatycznych. Za każdym razem siały one zniszczenie, ale także bywały punktem wyjścia do zmian na lepsze. Ta historia uczy nas, że za każdym razem – nawet w obliczu sił natury – ludzie mają możliwość wyboru. O tym, czy susza, anomalie pogodowe, epidemia lub głód przyniosą śmierć czy odrodzenie decyduje nie skala samego kryzysu, ale odpowiedź, na jaką w jego obliczu decydują się społeczeństwa. W cyklu pod roboczym tytułem Przeobrażenia. Nienaturalna historia kryzysów środowiskowych przyjrzymy się temu, w jak różny sposób różne społeczeństwa odpowiadały na kryzys i jak różne były konsekwencje dokonywanych przez nie wyborów. Sięgniemy daleko w przeszłość – do epidemii czarnej śmierci i końca średniowiecznego optimum klimatycznego w XIV wieku, i do historii, która wydarza się dziś w Syrii i Strefie Gazy. Przyjrzymy się różnym odpowiedziom na XVII-wieczne małe zlodowacenie w Europie i Azji oraz skutkom różnych strategii uruchamianych w obliczu oscylacji południowopacyficznej El Niño w czasach przedkolonialnych oraz w epoce kolonialnej. Zapytamy, co mają burze piaskowe na amerykańskim środkowym zachodzie do gospodarki wolnorynkowej. A także, jak i gdzie uciec z kapitałocenu oraz jakiej polityki może nas nauczyć gąska sosnowa.

𝑆𝑝𝑜𝑡𝑘𝑎𝑛𝑖𝑎 𝑜𝑑𝑏𝑦𝑤𝑎𝑗ą 𝑠𝑖ę 𝑤 𝑟𝑎𝑚𝑎𝑐ℎ 𝑝𝑟𝑜𝑗𝑒𝑘𝑡𝑢 𝑅𝐸-𝑇𝐻𝐼𝑁𝐾 𝑇𝐻𝐸 𝐶𝐻𝐴𝐿𝐿𝐸𝑁𝐺𝐸 Fundacji Strefa WolnoSłowa 𝑓𝑖𝑛𝑎𝑛𝑠𝑜𝑤𝑒𝑔𝑜 𝑝𝑟𝑧𝑒𝑧 𝐴𝐿𝐿𝐼𝐴𝑁𝑍 𝐹𝑂𝑈𝑁𝐷𝐴𝑇𝐼𝑂𝑁