Co nam daje abstrakcja?

Przed stu laty abstrakcja wydawała się najlepszą drogą dotarcia do podszewki rzeczywistości – a następnie przemodelowania jej od fundamentów. Gdy nowy globalny porządek kształtował się na zgliszczach po drugiej wojnie światowej, abstrakcja stała się najodpowiedniejszym narzędziem oddania horroru Zagłady i wyrażenia egzystencjalnych lęków. Wraz ze zmierzchem modernizmu, dematerializacją dzieła sztuki i przełomem konceptualnym jej rola nieubłaganie jednak malała. Gdy dyskutowano o niej żywo, to raczej w odniesieniu do przeszłości. Wraz z rewizją dwudziestowiecznych kanonów opowieść o początkach abstrakcji została zniuansowana – wielcy klasycy, z Malewiczem, Kandinskim i Mondrianem na czele, utracili status pionierów na rzecz Hilmy af Klint. 

Przed dekadą abstrakcyjne malarstwo powróciło na moment do centrum uwagi, tym razem jednak w roli czarnego charakteru – jako „zombie formalizm”, pasożytująca na modernistycznych estetykach, wypreparowana rynkowa wydmuszka. Żywot rynkowych trendów jest jednak krótki – kilka lat później „zombie formalizm” zastąpiła dyskusja o „zombie figuracji”. Jaką rolę odgrywa więc abstrakcja obecnie? Jakie idee i emocje jest jeszcze zdolna wyrazić? Jaka jest jej pozycja w polu sztuki? I czy wobec wysiłków na rzecz jego dekolonizacji nie należałoby porzucić tych tak wybitnie zachodnich podziałów, jakimi są abstrakcja i figuracja właśnie?

Piotr Policht – historyk i krytyk sztuki, kurator, robotnik sztuki. Redaktor magazynu „Szum”, pracownik Muzeum Literatury w Warszawie i Instytutu Adama Mickiewicza (Culture.pl). Publikował teksty w polskich i środkowoeuropejskich czasopismach o sztuce, m.in. „Revista Arta”, „springerin”, „Fotograf Magazine” czy „Artportal.hu”.

Dorota Monkiewicz – laureatka Nagrody Krytyki Artystycznej im. Jerzego Stajudy (2016), była założycielką i w latach 2011–2016 dyrektorką Muzeum Współczesnego Wrocław. Prezes Sekcji Polskiej Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków Sztuki AICA dwóch kadencji (2003–2009). W latach 1990–2009 pracowała w Muzeum Narodowym w Warszawie. Specjalizowała się w sztuce konceptualnej, feministycznej i krytycznej. Była także autorką interdyscyplinarnych wystaw historycznych: Dzikie pola. Historia awangardowego Wrocławia (2015–2016) w Narodowej Galerii Sztuki Zachęta (następnie prezentowanej w muzeach na Słowacji, w Niemczech, Chorwacji i na Węgrzech) oraz Awangarda i Państwo (2018) prezentowanej w Muzeum Sztuki w Łodzi, a także redaktorką towarzyszących im katalogów. Jest autorką wielu publikacji o polskiej i międzynarodowej scenie artystycznej. Jej najnowszy projekt to wystawa Bujność. Sztuka kobiet w XXI wieku, która odbyła się w Narodowym Muzeum Sztuki w Kiszyniowie w kwietniu i maju bieżącego roku.  

Zuza Golińska – artystka multidyscyplinarna. Bada wpływ architektury i przestrzeni publicznej na człowieka. Jej sztuka to próba odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób psychologia przestrzeni w czasach cywilizacyjnego przyspieszenia i późnego kapitalizmu wpływa na kondycję fizyczną i psychiczną człowieka. Golińska często zakłóca wyraźny podział na to, co funkcjonalne i estetyczne, poddając analizie działanie form przestrzennych na emocje i decyzje użytkowników. Jest absolwentką Pracowni Działań Przestrzennych na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie i stypendystką Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W 2018 roku zdobyła nagrodę ArtePrize przyznawaną przez Delfina Foundation w Londynie. W 2022 roku została laureatką konkursu Dorothea von Stetten Art Award, organizowanego przez Kunstmuseum w Bonn. Swoje prace prezentowała m.in. w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Yokohama Museum of Art, Galerii Narodowej w Pradze i podczas Triennale w Yokohamie. Była uczestniczką programów rezydencyjnych, m.in. Fogo Island Arts w Kanadzie, Artists Development Programme Europejskiego Banku Inwestycyjnego w Luxemburgu oraz MetaLab w Ukrainie. 

Karolina Bielawska – malarka, absolwentka Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Znana jest z malowanych z rozmachem obrazów, do tworzenia których wykorzystuje materiały pochodzące ze świata przemysłu, takie jak płyty gipsowe, farby bitumiczne, stal. Jej charakterystyczny styl koncentruje się wokół monochromatycznej palety uzupełnianej starannie dobieranymi kolorami. Używa abstrakcyjnego języka, którym opisuje konkretne przeżycia, napięcia i emocje. Jej prace wchodzą w intensywny dialog z otoczeniem, przekraczając granice malarstwa w stronę architektury, rzeźby i instalacji. Finalistka konkursu Artystyczna Podróż Hestii (2015), uczestniczka Biennale de La Biche – najmniejszego biennale sztuki współczesnej na świecie (2017), finalistka międzynarodowego konkursu STRABAG International Award (2021), stypendystka Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2017, 2020), stypendystka Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy (2023). Jej prace były pokazywane m.in. w: Echo Cologne w Kolonii, Galerii Wschód w Warszawie i w Nowym Jorku, Double Q Gallery w Hong Kongu, Palazzo San Giuseppe w Polignano a Mare w Bari, MOS-ie w Gorzowie Wielkopolskim, Fundacji Stefana Gierowskiego w Warszawie, Centrum Sztuki Współczesnej w Toruniu, Galerii Arsenał w Białymstoku. Brała udział w projektach Friend of a Friend w Pradze, NADA Villa Warsaw w Willi Gawrońskich w Warszawie, Powrót do szkoły w Krakowie we współpracy z Towarzystwem Zachęty Sztuk Pięknych i kuratorką Marią Brewińską. Mieszka i pracuje w Warszawie.

Agata Bogacka – jest malarką, urodzoną i mieszkającą w Warszawie. Po ukończeniu Akademii Sztuk Pięknych w 2001 roku szybko stała się znana ze swoich stylizowanych, syntetycznych, figuratywnych obrazów, swoistego „malarskiego dziennika stanów mentalnych”, w którym notowała emocje i odczucia wobec najbliższych osób. Z czasem jej twórczość ewoluowała – fragmenty i odniesienia do rzeczywistości stawały się coraz bardziej abstrakcyjne. Jej najnowsze prace opierają się na konfiguracji płaszczyzn i wykorzystaniu przejść tonalnych. Gradienty, których używa, symbolizują ustanawianie i zacieranie granic, jednocześnie odwołując się bezpośrednio do złożoności relacji międzyludzkich. Relacje te mogą być też rozumiane szerzej, jako odniesienie do różnych wymiarów współistnienia: politycznego i społecznego, opresyjnego i opartego o zgodę.