Pogrom to cykl rysunków wykonanych węglem na papierze. Powstały na podstawie dokumentacji fotograficznej pogromu lwowskiego, do którego doszło latem 1941 roku po zajęciu miasta przez siły Wehrmachtu. Ich autorem jest Nikita Kadan – współczesny ukraiński artysta, który w swojej twórczości bada i reinterpretuje materiały historyczne, szczególną uwagę poświęcając historii Ukrainy i ideologii sowieckiej, polityce pamięci w krajach postsocjalistycznych oraz dokumentowaniu trwającej od 2014 roku wojny w Ukrainie. Dla Kadana przestrzeń muzeum pełni rolę symbolicznego „trybunału”, w którym poprzez sztukę na nowo dokonuje się sąd nad historią i współczesnością.

Rysunki z cyklu Pogrom nie są wiernym odwzorowaniem dokumentacji wydarzeń historycznych. Kadan znacznie upraszcza formę obrazów – utrzymuje je w czarno-białej tonacji kolorystycznej, rezygnuje ze szczegółów i zaciera detale, co uniemożliwia jednoznaczną identyfikację syntetycznie przedstawionych postaci i zdarzeń. Kontekst wyjaśnia jedynie tytuł i opis pracy. W ten sposób artysta zwraca uwagę na to, jak niebezpiecznie łatwo można manipulować materiałami historycznymi, które po latach często stanowią jedyne ślady wydarzeń czy dowody w sprawie. Fotografie i świadectwa są zawłaszczane przez strony zideologizowanej walki o „słuszną pamięć” – instytucje, polityków i propagandzistów.

Jednocześnie, uproszczone przedstawienia Pogromu podkreślają przechodniość roli kata i ofiary oraz uniwersalną kruchość życia wobec przemocy, wojny i historii. W swojej twórczości Kadan w podobny sposób pracował z dokumentacją innych zbrodni: rzezi wołyńskiej, prześladowań NKWD czy mordów dokonywanych przez nazistów. Artysta pokazuje europejską historię XX wieku jako masowy grób, w którym obok siebie leżą ciała oprawców i ofiar. Kości się przemieszały – głosił tytuł wystawy Kadana w Galerii Arsenał w Białymstoku w 2016 roku – i nie da się ich od siebie oddzielić. Tak jak nie da się skonstruować „jedynej i prawdziwej” opowieści o wydarzeniach historycznych.

[J.D.]