Wiek półcienia
Sztuka w czasach planetarnej zmiany
Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie zaprasza na wystawę „Wiek półcienia. Sztuka w czasach planetarnej zmiany”, na której zaprezentujemy prace artystyczne z ostatnich pięciu dekad, bazujące na obserwacji i wizualizacji przemian zachodzących na kuli ziemskiej. Stanowi ona przestrzeń do dyskusji na temat „zarządzania nieodwracalnym” oraz nowych form solidarności, empatii i bycia razem w obliczu kryzysu klimatycznego.
Żyjemy w czasach planetarnej zmiany, która dotyczy nas wszystkich, bez wyjątku. Zmiany klimatyczne wpływają na każdą sferę życia, także na myślenie o sztuce – systemach jej produkcji, dystrybucji, jej społecznej funkcji oraz jej relacji do innych dyscyplin, przede wszystkim nauki.
Tytuł wystawy zaczerpnęliśmy z książki Upadek cywilizacji zachodniej. Spojrzenie z przyszłości Naomi Oreskes i Erika M. Conwaya z 2014 roku, w której wiekiem półcienia nazywa się nasze czasy widziane przez bohatera z przyszłości jako „okres antyintelektualizmu, który (...) uniemożliwił podjęcie działań opartych na wiedzy naukowej”. Jesteśmy świadkami tego procesu: ustalenia nauki przestały być postrzegane jako rozstrzygające, nie przekonują ludzi do działania. „Nauka staje się wierzeniem. Wierzenia stają się nauką. Wszyscy mogą wierzyć i nie wierzyć we wszystko. Możemy wiedzieć wszystko i nie wiedzieć nic. Każdy czuje się ekspertem w każdym możliwym temacie” pisał w „The Atlantic” amerykański pisarz i historyk Ibram X. Kendi, analizując sceptycyzm wobec zmian klimatycznych czy wręcz wypieranie tego zagrożenia (tzw. denializm klimatyczny).
Obserwacje artystów są pokrewne tym naukowym, zazwyczaj nie konfrontują jednak odbiorcy z nadmiarem liczb, rosnącymi gwałtownie słupkami infografik, „pornograficznymi” obrazami biedy i dewastacji. Sztuka dysponuje szeregiem dziwnych narzędzi, których użyć możemy do wsłuchiwania się w „znaki na niebie i ziemi”. Gdy zawodzą powszechne narzędzia dialogu i perswazji, artyści umożliwiają „skok w wyobraźni”, pracując na emocjach, konfrontując się z niezrozumiałym i nieznanym. Jak twierdzi teoretyk kultury wizualnej, Nicholas Mirzoeff: „musimy odwidzieć wpojone nam sposoby widzenia świata i zacząć wyobrażać sobie nową relację z tym, co zwykliśmy nazywać naturą”.
Wystawa „Wiek półcienia. Sztuka w czasach planetarnej zmiany” obejmuje pięć dekad i wskazuje na wzmożenie refleksji środowiskowej w sztuce przełomu lat 60. i 70. XX wieku oraz w drugiej dekadzie XXI wieku. Ten pierwszy okres wiąże się z intensyfikacją ruchów pacyfistycznych, feministycznych i antyrasistowskich oraz formowaniem się współczesnego ruchu ekologicznego. W tym samym czasie pojawiły się również nowe zjawiska artystyczne, takie jak konceptualizm, anty-forma czy sztuka ziemi (land art, earth art). Artystki i artyści, wprowadzając „geologiczne” myślenie o sztuce, korzystali z nietrwałych, organicznych materiałów lub dążyli do całkowitej dematerializacji dzieła.
Sztuka ziemi to dla nas dużo więcej niż nurt sztuki zachodniej charakterystyczny dla przełomu lat 60. i 70. XX wieku. Podążając za myślą pakistańskiego artysty i aktywisty Rasheeda Araeena, czerpiąc z jego programu eko-estetyki, poszukujemy „globalnej sztuki planetarnej zmiany”. Działania związane z kanoniczną sztuką ziemi, takie jak Throwing a Stone around MacGillycuddy's Reeks Richarda Longa, w której autor podąża za wyrzucanym przed siebie kamieniem, plany „terraformowania” Roberta Morrisa czy program telewizyjny Gerry’ego Schuma (przykład użycia nowych mediów do popularyzacji „organicznej” sztuki uprawianej na pustyniach czy w lasach), sąsiadują na wystawie z pracami z XXI wieku – służącymi ekologicznej edukacji (Futurefarmers, Ines Doujak, Center for Land Use Interpretation), protestowi (Suzanne Husky, Akira Tsuboi) czy też odwołującymi się do duchowości i ezoteryki (Shana Moulton i Nick Hallett, Teresa Murak, Tatiana Czekalska i Leszek Golec).
Życie w stanie pogłębiającego się kryzysu zmusza nas do fundamentalnej zmiany w myśleniu o całym systemie organizacji społecznej oraz do konfrontacji z dylematami natury etycznej i egzystencjalnej. Świat sztuki, z muzeami i rytuałami organizowania rzeczy i idei, nie jest wyjątkiem („na martwej planecie nie będzie muzeów!”, parafrazując hasło Młodzieżowego Strajku Klimatycznego) i wymaga głębokich przemian systemowych. Zaangażowanie w tę dyskusję traktujemy jako powinność muzeum, a nie jako kolejną modę czy nurt w sztuce. W kontrze do tezy o „zwrocie ekologicznym” czy popularności „sztuki o antropocenie” podkreślamy stałość refleksji środowiskowej, opartej na ciągłości i odpowiedzialności.
Sztuka z pewnością nie ochroni nas przed katastrofą, ale pomoże nam uzbroić się w dziwne narzędzia służące pracy wyobraźni i współodczuwania. Mierle Laderman Ukeles, w swym pamiętnym manifeście z 1969 roku, postawiła pytanie: „A po rewolucji, w poniedziałek rano, kto przyjedzie odebrać twoje śmieci?”. W dziełach sztuki z ostatnich dekad poszukujemy nie tylko wizualizacji procesów zachodzących na kuli ziemskiej, wypatrujemy także możliwych propozycji na przyszłość. Jeśli ekologiczna katastrofa już się wydarza (z czym zgodziliby się z pewnością mieszkańcy doszczętnie zdewastowanych wysp Nauru czy Banaba na Pacyfiku), wspólnie zastanawiamy się czy kiedykolwiek uda nam się posprzątać ten planetarny bałagan i na nowo zbudować relacje z innymi czującymi istotami? Czy uda nam się zacząć jeszcze raz?
Artystki i artyści:
Jonathas de Andrade, Isabelle Andriessen, Rasheed Araeen, Robert Barry, Kasper Bosmans, Boyle Family, Agnieszka Brzeżańska, Dora Budor, Vija Celmins, Center for Land Use Interpretation, Alice Creischer, Czekalska + Golec, Betsy Damon, Tacita Dean, Thierry De Cordier, Agnes Denes, Ines Doujak, Jimmie Durham, Jerzy Fedorowicz, Hamish Fulton, Futurefarmers, Cyprien Gaillard, Simryn Gill, Wanda Gołkowska, Guerrilla Girls, Małgorzata Gurowska, Anna & Lawrence Halprin, Mitsutoshi Hanaga, Suzanne Husky, Ice Stupa Project, INTERPRT, Anja Kanngieser, Karrabing Film Collective, Beom Kim, Frans Krajcberg, Susanne Kriemann, Stefan Krygier, Katalin Ladik, Nicolás Lamas, John Latham, Richard Long, Antje Majewski, Nicholas Mangan, Krzysztof Maniak, Qavavau Manumie, Robert Morris, Shana Moulton & Nick Hallett, Teresa Murak, Peter Nadin & Natsuko Uchino & Aimée Toledano, Bruce Nauman, Nishiko, Isamu Noguchi, OHO, Dennis Oppenheim, Prabhakar Pachpute & Rupali Patil, Maria Pinińska-Bereś, Agnieszka Polska, Ludmiła Popiel, Joanna Rajkowska, Jerzy Rosołowicz, Oscar Santillán, Gerry Schum, Bonnie Ora Sherk, Anna Siekierska, Rudolf Sikora, Magdalena Starska, Irv Teibel, Akira Tsuboi, Maria Waśko, Ryszard Waśko, Lawrence Weiner, Magdalena Więcek, Andrea Zittel.
Wystawa współfinansowana ze środków Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej
Kuratorzy
Sebastian Cichocki, Jagna Lewandowska
Produkcja
Aleksandra Nasiorowska, Szymon Żydek
Projekt architektoniczny
Kooperative für Darstellungspolitik (Berlin)
Identyfikacja wizualna i opracowanie graficzne wystawy
Jakub de Barbaro
Autorki i autorzy tekstów
Sebastian Cichocki, Jakub Depczyński, Jagna Lewandowska, Bogna Stefańska
Redakcja publikacji towarzyszących
Kacha Szaniawska
Tłumaczenia
Klementyna Dec, Joanna Figiel, Agnieszka Modzelewska, Chris Smith, Piotr Urbaniak, Agnes Dudek
Promocja
Iga Winczakiewicz, Magdalena Zięba-Grodzka
Konserwacja
Joanna Dziewanowska-Stefańczyk, Michał Kożurno
Koordynator programu publicznego
Paweł Nowożycki
Program edukacyjny
Paweł Brylski, Dominika Jagiełło, Marta Przasnek, Marta Przybył, Jolanta Woch i zespół edukacji „Użyj Muzeum”
Realizacja wystawy
Jakub Antosz, Marek Franczak, Piotr Frysztak, Szymon Ignatowicz, Jan Jurkiewicz, Aleksander Kalinowski, Yank Malikov, Grzegorz Ostromecki, Paweł Ostromecki, Paweł Sobczak, Marcin Szubiak, Michał Ziętek
Projekt strony internetowej
Huncwot
Współpraca
Meagan Down, Joanna Kasperowska, Andrzej Kowalski, Hubert Kowalski, Agnieszka Kosela, Katarzyna Król, Anna Nagadowska, Dagmara Rykalska, Daniel Woźniak
