TWÓRCZYNIE NON-FICTION 50 LAT PÓŹNIEJ
Rozmowa

  • TWÓRCZYNIE NON-FICTION 50 LAT PÓŹNIEJ

    Fot. Kuba Mozolewski

Ale czy siła wizualnej herstorii dziś nadal ma tę samą sprawczość i moc niesienia społecznej zmiany co 50 lat temu? I jaka jest dziś pozycja kobiet w świecie filmu non-fiction? Zapraszamy na debatę „Twórczynie non-fiction 50 lat później" z udziałem Anny Baumgart, Adeliny Borets, Eweliny Rosińskiej i Agnieszki Zwiefki. Rozmowę poprowadzi Adriana Prodeus. 

Wystawa „Bez mistrza, bez pana. Ruchomy obraz i feministyczne tworzenie światów” prezentuje filmy o kobietach tworzone przez kobiety, których wspólnym mianownikiem jest przynależność do gatunku non-fiction. Autorki pokazywanych prac pochodzą z wielu kontynentów, a prezentowane filmy powstawały głównie pomiędzy latami 70. a 90. ubiegłego stulecia – w czasie, kiedy ruch feministyczny zyskiwał międzynarodowy zasięg.

W ramach wystawy zobaczymy m.in. pracę „24 godziny Jadwigi L.” Krystyny Gryczełowskiej – urodzonej w 1930 roku w Wilnie, a zmarłej w 2009 r. w Łodzi reżyserki dokumentalnej, która w swej twórczości poruszała ważne społecznie tematy, często nadając im bardziej uniwersalny i wychodzący poza lokalny kontekst wymiar. W 1969 roku w rozmowie dla „Filmu” Gryczełowska wspominała jednak, że film dokumentalny jako gatunek „Jest [on co prawda] dość lekceważony; mówi się, że to gatunek pośledniejszy, jakaś filmowa odmiana dziennikarstwa. („Film" 3/1969).

Dziś, po ponad 50 latach, filmowe gatunki non-fiction mają się świetnie. Istnieją niezliczone festiwale filmowe prezentujące filmy dokumentalne i eksperymentalne, potrafiące gromadzić często kilkudziesięciotysięczną publiczność, instytuty filmowe w wielu krajach przeznaczają znaczące środki na dofinansowywanie produkcji non-fiction, dokument jest też silnie reprezentowany na platformach streamingowych, gdzie cieszy się dużą popularnością.

Ale czy siła wizualnej herstorii dziś nadal ma tę samą sprawczość i moc niesienia społecznej zmiany co 50 lat temu? I jaka jest dziś pozycja kobiet w świecie filmu non-fiction?

O tym, czego możemy nauczyć się od pionierek kina non-fiction lat 70.-90.; co się zmieniło w ostatnim półwieczu w świecie filmu non-fiction z perspektywy samych twórczyń; jakie są największe problemy dzisiejszego, zwłaszcza młodszego, pokolenia twórczyń non-fiction, jakie napotyka na swojej drodze i co z ich perspektywy nadal wymaga (systemowej) zmiany; oraz czy w dzisiejszych czasach istnieje jeszcze większa potrzeba działań feministycznych w świecie filmu porozmawiamy z zaproszonymi gościniami.

Wydarzenie zostało przygotowane we współpracy z HER Docs – inicjatywą, której misją jest upowszechnianie kina dokumentalnego, eksperymentalnego, animowanego i prac wideo autorstwa kobiet, promocja twórczości i kreatywności kobiet, wspieranie kobiet i dziewczyn. Jednym z głównych projektów realizowanym przez Fundację HER Docs jest HER Docs Film Festival - międzynarodowy festiwal prezentujący twórczość filmową kobiet, którego dwie edycje odbyły się w Warszawie i online w latach 2020 i 2021.
 

Anna Baumgart - artystka postkonceptualna, reżyserka i scenografka. Doktora sztuki. Wielokrotna stypendystka Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Jej prace filmowe, performatywne i rzeźbiarskie były prezentowane na wielu wystawach, m.in. w Brooklyn Museum of Art, Jewish Museum w Nowym Jorku, Neuer Berliner Kunstverein w Berlinie, KW Institute for Contemporary Art w Berlinie, Museum on the Seam w Jerozolimie, Casino Luxembourg w Luksemburgu, CCA w Moskwie, Rydze, Tallinie, Narodowej Galerii Sztuki Zachęta i Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie, Muzeum Narodowym w Warszawie oraz na festiwalach sztuki wideo i dokumentu, m.in. Manifesta 14 w Prisztinie, Videobrasil w São Paulo, Videonale w Bonn, Monstrainvideo w Mediolanie, European Media Art Festival Osnabrück, Nowe Horyzonty, WATCH DOCS i HER Docs. Projekt „Zdobywcy Słońca” (2012) został zaproszony na Manifesta 10, ale z powodu inwazji Putina na Ukrainę artystka w ramach protestu odrzuciła zaproszenie. Film „Świeże wiśnie” (2010) otrzymał Nagrodę Publiczności dla najlepszego filmu wideo na festiwalu Loop w Barcelonie. Jej prace znajdują się w licznych polskich i międzynarodowych kolekcjach, m.in. Hauser & Wirth, FRAC Poitou-Charentes, Zachęty Narodowej Galerii Sztuki, Górnośląskiego Muzeum w Bytomiu, Parlamentu Europejskiego w Strasburgu, Muzeum Narodowego w Warszawie, NOMUS Nowego Muzeum Sztuki w Gdańsku, Galerii Arsenał w Białymstoku. W latach 2000–2006 prowadziła kawiarnię Baumgart w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, która była projektem artystyczno-aktywistycznym i miejscem kultowym na ówczesnej mapie Warszawy.


Adelina Bortes - nagradzana reżyserka i producentka urodzona w Mariupolu na wschodzie Ukrainy. Jej debiut dokumentalny, „Gwiazda piołun” (2018), zdobył m.in. Nagrodę Główną i Nagrodę Publiczności na 15. Festiwalu Filmów Ekologicznych EKOfilm (Polska) oraz Nagrodę Główną na Międzynarodowym Festiwalu Filmów Krótkometrażowych Golden Frames (Ukraina). Jej krótkometrażowy film fabularny „Rajski Dom” zdobył Grand Prix na Węgiel Film Festival, Nagrodę Specjalną Jury na Kijowskim Tygodniu Krytyki w Ukrainie oraz nagrodę dla Najlepszego Thrillera na Praskim Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Czechach. Borets jest założycielką i dyrektorką STROOM – organizacji produkującej filmy, teledyski, wystawy, występy na żywo i warsztaty. Wspólnie z Silesia Films stworzyła festiwal filmów kobiet ONA MOVIE w Katowicach. W 2020 roku ukończyła Warszawską Szkołę Filmową, w 2021 r. Szkołę Wajdy, a w 2023 r. Szkołę Filmową im. Krzysztofa Kieślowskiego w Katowicach.

Ewelina Rosińska - eksperymentalna reżyserka filmowa pracująca w Niemczech i Portugalii. Ukończyła Niemiecką Akademię Filmową i Telewizyjną w Berlinie (DFFB). Jej pierwszy eksperymentalny film „Z ziemią w buzi” (2020) był pokazywany m.in. na HER Docs Film Festival w Warszawie, Festiwalu Courtisane w Gent, w Muzeum Fotografii w Charleroi (Belgia) oraz Museum of Moving Image w Nowym Jorku. Jej kolejny film „Popiół imieniem jest człowieka” (2023) zaprezentowany został na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Rotterdamie oraz Festiwalu FICUNAM w Meksyku.


Agnieszka Zwiefka - reżyserka nagradzanych na festiwalach filmów dokumentalnych. Laureatka m.in. Srebrnego Rogu na Krakowskim Festiwalu Filmowym, Wielkiego Złotego Nanuka na Międzynarodowym Festiwalu Filmowów Dokumentalnych Flahertiana, Nagrody Powiększenie na MFF Nowe Horyzonty i Nagrody Urania na Festiwalu Filmowego LET’S CEE. Jej pełnometrażowy debiut „Królowa ciszy” (2014) miał premierę na festiwalu IDFA w Amsterdamie, a później był pokazywany na ponad 50 festiwalach na całym świecie, gdzie zdobył ponad 20 nagród i był emitowany przez stacje telewizyjne HBO Europe, ARTE, SVT (Szwecja), YLE (Finlandia) i RAI (Włochy). Pracuje jako adiunkt na Uniwersytecie Wrocławskim prowadząc zajęcia z reżyserii filmu dokumentalnego. Członkini Europejskiej Akademii Filmowej, EWA European Women's Audiovisual Network i Stowarzyszenia Filmowców Polskich. Absolwentka międzynarodowych programów szkoleniowych ESoDoc, DOK.Incubator, ScripTeast czy Berlinale Talents. Obecnie rozwija swój fabularny debiut „Ona" w ramach prowadzonego przez Meryl Streep i Nicole Kidman The Writers Lab.

Adriana Prodeus - krytyczka filmowa i sztuki. W miesięczniku „Kino” odpowiada za temat numeru i rozwija cykl reportaży o pracowniach animacji. W „Vogue” publikuje felieton „Demontaż atrakcji”. Autorka książki „Themersonowie. Szkice biograficzne” (2009). Wykłada w Instytucie Sztuki PAN, Dolnośląskiej Szkole Wyższej i Artes Liberales. Specjalizuje się w awangardzie filmowej i filmie animowanym. Selekcjonerka i jurorka festiwali. Kuratorka retrospektyw polskiej animacji w Anthology Film Archive w Nowym Jorku. Była wicedyrektorką Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski i konsultantką literacką Studia Filmowego KADR. Prowadziła programy kulturalne w mediach publicznych: „WOK. Wszystko o Kulturze” w TVP2 (nagroda MediaTory 2013), „Weekendowy Magazyn Filmowy” w TVP1 i „O wszystkim z kulturą” w PR2. Publikowała w Filmwebie, „Newsweeku”, Dwutygodniku, „Kulturze Liberalnej”, Krytyce Politycznej, „Zeszytach Literackich”, „Twórczości” i innych.

Wystawa i inne wydarzenia towarzyszące: