„Afryko, wróć” i „Entuzjazm. Symfonia Donbasu”
Pokaz filmowy
Kard z filmu "Come back, Africa", reż. Lionel Rogosin USA/Południowa Afryka 1958
Zapraszamy na pokaz otwierający program filmowy towarzyszący wystawie „After Year Zero”. 2 lipca pokażemy „Afryko wróć” Lionela Rogosina i „Entuzjazm. Symfonia Donbasu” Dżigi Wiertowa. Odbędzie się też spotkanie z Marie-Hélène Gutberlet, krytyczką i badaczką filmu afrykańskiego.
Produkcja amerykańskiego reżysera Lionela Rogosina „Afryko wróć” (Come Back Africa, USA/Południowa Afryka, 1958) znana jest dziś jako pierwszy obraz w kolekcji Instytutu Filmu i Sztuki Wideo Arsenal w Berlinie, instytucji zajmującej się promowaniem i badaniem kina niezależnego, oraz prawdopodobnie pierwszy film krytyczny wobec apartheidu.
Historia filmu rozpoczyna się w 1960 roku w Niemczech, chociaż powstawał on już wcześniej – w 1958 roku w Południowej Afryce, a nawet jeszcze wcześniej – w USA, gdzie Rogosin obmyślił plan, by pod przykrywką produkcji dokumentu o muzyce uzyskać swobodny dostęp dla ekipy (jej członkami byli Bloke Modisane, Lewis Nkosi i inni dziennikarze pisma “Drum Magazine”) do spornych terytoriów w Wielkim Johannesburgu. Celem filmu było zdemaskowanie społeczeństwa jawnie kierującego się zasadą segregacji rasowej porównywalną z segregacją w Stanach Zjednoczonych i przywołującą na myśl narodowy socjalizm. W prowadzonej przez niego narracji filmowej pobrzmiewają echa osobistej historii Lionela Rogosina, syna Israela Eliezera (później Rogosina), którego rodzina wyemigrowała do USA z Białorusi w 1890 roku.
Warstwa formalna i montażowa filmu ujawnia wpływy sposobu obrazowania i montażu charakterystycznego dla awangardy radzieckiej, a także zapewne świadome odwołania do stereotypowych czarnoskórych bohaterów filmowych. Film odnosi się także do wygnania Miriam Makeby – południowoafrykańskiej piosenkarki, znanej również jako „Mama Africa”, która wyemigrowała do Stanów Zjednoczonych z powodów politycznych, gdzie stała się symbolem walki z apartheidem.
Projekcji filmu „Afryko wróć” towarzyszyć będzie drugi obraz fabularny – „Entuzjazm. Symfornia Donbasu” (Entuziasm. Simfonija Donbass) zrealizowany w 1930 roku na Ukrainie przez Dżigę Wiertowa (znanego też jako Dawid Kaufman). Filmy te wchodzą ze sobą w dialog estetyczny i tematyczny (w obydwu pojawia się wątek przemysłu wydobywczego). Obydwa nacechowane są ciekawą dwuznacznością. Głoszą „postęp dla ludu” zniewolonego południowoafrykańskim systemem przepustek albo systemem feudalnym, lecz zawierają także aluzje do podskórnych nurtów rozpatrujących człowieka w kontekście maszyny, czy to w ZSRR za rządów Stalina, czy w rasistowskiej polityce Południowej Afryki. Początek zbiega się tu w czasie z rozmaitymi powrotami, m.in. powrotem kontynentu afrykańskiego na mapę świata. Samo pojęcie entuzjazmu zaś przywodzi na myśl dynamizm początków oraz powrót wrzawy i tęsknoty.
Dr Marie-Hélène Gutberlet jest badaczką filmu i kuratorką związaną z berlińskim Arsenal – Institute for Film and Video Art, instytucją zajmującej się kolekcjonowaniem, badaniem i promowaniem kina eksperymentalnego i niezależnego.
Spotkanie w języku angielskim.
