Filmoteka Muzeum

Ten Works to zbiór dziesięciu realizacji filmowych Wojciecha Bruszewskiego z lat 1973-1977, na który składają się cztery filmy i sześć prac video. Artysta inicjował i analizował złożone relacje między przedstawieniem filmowym/video, rzeczywistością przedstawianą oraz układem percepcyjno-poznawczym człowieka. Podstawowym założeniem przyświecającym jego działaniom jest konstatacja dualizmu pojęcia rzeczywistości. Bruszewski odróżniał jej aspekt materialny (rzeczywistość fizykalna) oraz mentalny (mentalne reprezentacje rzeczywistości). Zdaniem artysty, człowiek wychowany w kulturze europejskiej podporządkowuje „materię” percypowanej rzeczywistości określonym modelom pojęciowym, schematom poznawczym, które utożsamia z rzeczywistością.

Oprócz tego Bruszewski poświęcił tu uwagę roli mechanicznych narzędzi rejestracji i transmisji obrazów rzeczywistości (film, video) w tworzeniu nowych konwencji jej postrzegania. Artysta był świadom, że nowe media są co prawda wolne od fantazji i projekcji, które człowiek rzutuje na rzeczywistość, jednak nie wytwarzają prawdziwie obiektywnego jej obrazu. Są za to kolejną interpretacją, kolejną konwencją. W toku filmowania i manipulacji montażowych wtłaczają fizykalną rzeczywistość w jeszcze jedną ramę.

Ten Works świat jawi się jako materialny rezerwuar audiowizualnych wrażeń zmysłowych, które odbieramy i filtrujemy przez nasze doświadczenie, kulturę, język, etc. nadając im znaczenie, nie zawsze świadomie. W intencji artysty manipulacja strukturami dźwięku i obrazu pomóc ma w uświadomieniu, że ciało (percepcja zmysłowa) oraz umysł/inteligencja (interpretacja pojęciowa danych percepcyjnych) stanowią nierozerwalną całość. Realizacje te mają pomóc w ujawnieniu mechanizmu percepcji, ukazując jej oparcie na pojęciowo-lingwistycznych modelach, które z góry determinują pewne właściwe nam sposoby obserwacji i interpretacji rzeczywistości. Bruszewski realizował tu strategię, którą sam nazywał „zastawianiem pułapek na to, co istnieje”.


Prace w zbiorze podzielone zostały na cztery grupy. Pierwsza z nich nosi nazwę Other Codes (Inne kody) i obejmuje filmy YYAA (1973) oraz Drzwi-tekst (1973).

Strukturę pracy YYAA i długość poszczególnych ujęć wyznaczyły zmiany sposobu oświetlenia przedstawionego pomieszczenia, dokonujące się w interwałach od 1 do 8 sekund. Artysta analizuje tu ramę, w którą wtłacza rzeczywistość medium filmu w toku filmowania i procedur montażowych, wywołując wrażenie realności, które jest jednak oparte na manipulacji. Film ukazuje potencjał tej manipulacji – artysta zmontował wszystkie ujęcia krzyczącego siebie w jeden długi, niemożliwy w rzeczywistości krzyk.

Film Drzwi-tekst w pełni ukazuje dyskursywną naturę narracji filmowej. Artysta przyporządkował tu poszczególne litery alfabetu kątom rozwarcia i kierunkowi ruchu filmowanych drzwi. Zatem to przekazywany tekst wyznaczył strukturę filmowego obrazu.


Kolejny „rozdział” zestawu Ten Works nosi nazwę Visual Principles (Zasady wizualne) i obejmuje prace: 7/77 (1977), 5/77 (1977) i 1/76 (1976). Akcent pada tu na konieczność dostosowania mentalnych konstrukcji budujących percepcję do zmian w konstrukcji postrzeganego świata wynikających z zastosowania nowych technologii filmowych, a także oferowanych przez nie możliwości manipulacji. Bruszewski w pełni realizuje tu postulat demistyfikującej roli sztuki, która zdaniem artysty winna obalać zdezaktualizowane nawyki percepcyjno-poznawcze rządzące naszymi kontaktami ze światem oraz przywracać widzowi krytyczną i refleksyjną postawę względem jego własnych uwarunkowań poznawczych.

W pracy 7/77 artysta kreuje wielopoziomową sytuację, w której dochodzi do ścisłego nałożenia się porządków reprezentacji (odnoszenie do rzeczywistości) i symulacji (odnoszenie się do innych reprezentacji, obrazów).

Z kolei w pracy 5/77 Bruszewski stwarza sytuację pozornie przeczącą prawom fizyki – dzięki manipulacji dokonanej na obrazie filmowym woda z kranu nie zważając na grawitację ulatuje do góry zamiast spadać w dół.

Na podobnych przesłankach opiera się obraz 1/76, w którym Bruszewski odwołuje się do przekonania o niemożliwości bezpośredniego dotarcia do istniejącej rzeczywistości oraz jej percepcji zapośredniczonej przez język. Dążąc do dezautomatyzacji percepcji, artysta decyduje się tu na odwrócenie relacji: rzeczywistość – przekaz – obraz rzeczywistości, lub mówiąc w kategoriach lingwistycznych, na zamianie hierarchii (jeśli taka w ogóle istnieje) pomiędzy elementem znaczonym i znaczącym.


Trzecia podgrupa realizacji w zbiorze Ten Works nosi nazwę Visual Acoustic Relations (Relacje wizualno-akustyczne). Artysta daje tu wyraz swojemu przekonaniu o braku prawdziwych związków między sferą wizualna a akustyczną, które łączyłyby te dwa obszary w jedną spójną całość. Zdaniem Bruszewskiego, owe połączenia funkcjonują jedynie jako wrażenie wytwarzane w toku percepcji rzeczywistości przez człowieka. W Visual Acoustic Relations koncentruje się on na symultaniczności lub jej braku między zdarzeniami natury dźwiękowej i obrazowej.

Film Tea Spoon (1974) przedstawia 24 uderzenia metalową łyżeczką o parapet. Dzięki manipulacji uzmysławiającej rozziew między wizualną a akustyczną warstwą rzeczywistości za każdym razem słyszymy jednak dźwięk uderzenia łyżeczką o inną powierzchnię.

W filmie Pudełko zapałek (1975) Bruszewski także desynchronizuje warstwę dźwiękową i obrazową swojego filmu. Jego wizualną warstwę stanowią przemiennie prezentowane ujęcia – statycznego okna i zbliżenia ręki uderzającej paczką zapałek o płaską powierzchnię. Warstwę dźwiękową stanowi odgłos powstający w wyniku tego uderzenia. W równomiernie rosnących odcinkach czasu jest on przesuwany w trakcie kolejnych repetycji dwóch wymienionych ujęć. Film zaczyna się od głośnego uderzenia w stół pudełkiem zapałek (tym samym jest uzasadniony diegetycznie), po czym w toku przemieszczenia staje się dźwiękiem zatrzaskiwanego okna (z drugiego ujęcia) i powraca do stanu wyjściowego. Bruszewski pokazuje, jak sami dopowiadamy sobie historię (sens świata przedstawionego w filmie), jak łatwo jest manipulować naszą zdolnością do rekonstruowania rzeczywistości poprzez film.

Praca video Time Structures (1976) przedstawia tarczę stopera z równomiernie przemierzającą go wskazówką. Jednak Bruszewski manipuluje dźwiękiem tykania, uzyskując zaskakujące efekty i w ten sposób zastawiając pułapkę na naszą percepcję. Gdy usłyszymy, że stoper szybciej tyka, nasz umysł automatycznie produkuje iluzję – ulegamy złudzeniu, że faktycznie wskazówka szybciej się przemieszcza. Mimo iż w fizykalnym, przedstawionym świecie nic się nie zmieniło, nasza wyobraźnia dopowiada, narzuca zgodny z własną logiką fakt, rzutuje go na rzeczywistość materialną.


Czwarta grupa realizacji nosi nazwę Time Structures (Struktury czasowe) i obejmuje prace Wejście – wyjście (1979) oraz Outside (1975).

Film Wejście – wyjście skonstruowany został w oparciu o stworzony przez artystę układ dwóch kamer i dwóch monitorów. Kamera nr 1 przekazuje obraz zapalone żarówki do monitora nr 2, a kamiera nr 2 przekazuje obraz z monitora nr 2 do monitora nr 1. Nawet gdy żarówka zgaśnie, zainicjowany łańcuch przekazu nie zerwie się. Światło żarówki krążyć będzie w układzie kamer i monitorów. Praca ta ma typową dla Bruszewskiego, zapętloną formę, gdzie jedna rzeczywistość filmowa odsyła do kolejnej, ta z kolei do następnej i tak bez końca.

Z kolei w pracy Outside, artysta zadaje pytanie o możliwość poznania i opisania materialnej rzeczywistości, która jest „na zewnątrz” ludzkich ograniczeń, projekcji, fantazji. W ramach realizacji strategii dezautomatyzacji percepcji, dochodzi tu do konfrontacji w jednym kadrze wyglądów rzeczywistości z ich zmanipulowaną i przekłamaną przez video formą.

Opis na podstawie: Ł. Ronduda, Sztuka polska lat 70. Awangarda, Warszawa 2009; Polska sztuka wideo, red. H. Kuśmirek, R. Bromboszcz, Warszawa 2006.
 

(ŁM)

Rok powstania: 1973
Czas trwania: 31'12''
Język: angielski
Oryginalne media: VHS

© kolekcja Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie

Data nabycia: 27.12.2011
Sposób nabycia: darowizna
Forma własności: kolekcja