Czym jest Oświecenie?
200 lat Gabinetu Rycin BUW

Dwieście lat temu, w 1818 roku, Komisja Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego zakupiła od spadkobierców króla Stanisława Augusta jego słynny Gabinet Rycin – kolekcję rycin i rysunków odzwierciedlającą modernizacyjne pasje i ambicje władcy, tworzoną również z myślą o edukacji artystycznej przyszłych pokoleń. Stanisławowski Gabinet Rycin ulokowany przy Królewskim Uniwersytecie Warszawskim i uzupełniony darem Stanisława Kostki Potockiego, stał się podstawą pierwszego publicznego zbioru grafiki i rysunku na ziemiach polskich, funkcjonując do dnia dzisiejszego jako Gabinet Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie i stanowiąc jeden z mało znanych (choć przecież dostępnych publicznie) skarbów warszawskich. Wystawa „Czym jest Oświecenie?” dotyka więc tożsamości dwóch instytucji. Z jednej strony odczytuje na nowo kanon kolekcji Gabinetu Rycin BUW, z drugiej wpisuje się w prowadzony w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie namysł nad nowoczesnością opowiadając o samych jej początkach.

Wystawa „Czym jest Oświecenie?” jest próbą odpowiedzi na pytanie: jak napisać na nowo historię polskiej nowoczesności. W tym celu koncentrujemy się na oświeceniowych źródłach Gabinetu Rycin. Są one tu jednak potraktowane przede wszystkim jako najgłębszy poziom, „archiwum” polskiej nowoczesności, a także jako punkt wyjścia dla refleksji nad złożoną relacją między tym, co historyczne – pozornie przynależące do odległej czasowo epoki – a tym, co „tu i teraz”, a także tym, co dopiero nadejdzie: przyszłością, która jako pewien utopijny model była tak ważnym punktem odniesienia dla oświeceniowego (i każdego modernizacyjnego) projektu. Podobnie jak oświeceniowi artyści, filozofowie i kolekcjonerzy, którzy – niczym archeolodzy – badali przeszłość, by wyciągnąć z niej wnioski i lekcje, kreować wizje i proroctwa dla przyszłości, również w wypadku wystawy mamy do czynienia z próbą odczytania przez artystów współczesnych, w często złożonych obrazach i znakach tamtej epoki, aktualnych sytuacji i drogowskazów dla współczesnego świata. Wynik tego dialogu przeszłości z teraźniejszością nie uwypukla różnicy, lecz pokazuje ich wspólną oświeceniową tożsamość. Kolekcja Gabinetu Rycin odczytywana jest, między innymi, w perspektywie konfliktu historii uniwersalnej opartej o prawa człowieka i demokrację z historią partykularną, napięcia między wiedzą a jej imitacją, a także w kontekście genezy współczesnego liberalizmu, walki o emancypację, wreszcie genezy „polskiej wojny domowej”, która definiuje kształt polskiej sfery publicznej od ponad 200 lat. Oświecenie traktujemy jako ważny punkt odniesienia dla opowiadania o transformacji ustrojowej ostatnich 30 lat.

Szczególna rola przypada tu Goshce Macudze, polsko-brytyjskiej artystce nominowanej w 2008 roku do prestiżowej Turner Prize. Macuga powraca w tym kontekście do tematów losów sztuki w postransformacyjnej Polsce i polityczności rysunku – ten pierwszy eksplorowała na swej indywidualnej wystawie w Zachęcie w 2011 roku. Jej spojrzenie na kolekcję i dziedzictwo Oświecenia przesycone jest posthumanistyczną perspektywą i tworzy swoisty komentarz do całej ekspozycji. W tym spojrzeniu z przyszłości Wiek Świateł i nasze „tu i teraz” zlewają się ze sobą, tworząc jedną epokę.

Artyści:

Anna Boghiguian, Andrea Bowers, Vincenzo Brenna, Pablo Bronstein, Augustin Brunais, Jacques Callot, Olga Czernyszewa, Matthaeus Deisch, Camille Henrot, William Hogarth, Ewa Juszkiewicz, Nikita Kadan, Jan Chrystian Kamsetzer, Tadeusz Kościuszko, Jakub Kubicki, Zbigniew Libera, Emanuel Listnau, Friedrich Anton August Lohrmann, Goshka Macuga, Dominik Merlini, Johann Heinrich Müntz, Anna Niesterowicz, Nomadic State (Karolina Mełnicka, Stach Szumski), Jan Piotr Norblin, Ferdynand Pinck, Giovanni Battista Piranesi, Jean-Louis Prieur, Roee Rosen, Efraim Shroeger, Franciszek Smuglewicz, Mikołaj Sobczak, Józef Wall, Stanisław Zawadzki, Szymon Bogumił Zug