Sztuka przeciw wojnie i faszyzmowi w XX i XXI wieku
Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie zaprasza na pierwszą część konferencji „Nigdy Więcej” zatytułowaną „Sztuka przeciw wojnie i faszyzmowi w XX i XXI wieku”, która towarzyszy wystawie pod tym samym tytułem prezentowanej w Muzeum nad Wisłą (30.08-17.11.2019).
Chcielibyśmy, żeby głosy zaproszonych gości nie tylko stworzyły teoretyczny kontekst dla dzieł prezentowanych na wystawie, ale również poddały je wnikliwemu badawczemu opracowaniu. Struktura konferencji odzwierciedla strukturę wystawy, eksponując relacje sztuki i antyfaszyzmu w latach 30., latach 50. i w czasach współczesnych.
Pierwszą sesję otworzą referaty Jenny Nachtigall i Doroty Jareckiej. Poświęcone one będą gestom i manifestacjom sztuki antyfaszystowskiej dokonującym się w międzywojennej Polsce i w Republice Weimarskiej. Artyści Grupy Krakowskiej i berlińskiego dadaizmu, działając w realiach brutalnej walki ideologicznej i przemocy, ustanowili trwały fundament dla późniejszych antywojennych i antyfaszystowskich wystąpień. Referat Agaty Pietrasik poświęcony będzie natomiast sztuce tworzonej w nazistowskich obozach koncentracyjnych jako formie oporu i walki o zachowanie człowieczeństwa w momencie największego triumfu faszyzmu.
Drugą sesję otworzy David Crowley i jego analiza funkcjonowania „Guerniki” Pabla Picassa w zmiennych okolicznościach społecznych i politycznych, od momentu jej powstania w 1937 roku do lat 70. W tej części konferencji omówimy również relacje między antyfaszyzmem a socrealizmem w latach 50., w kontekście zimnowojennego konfliktu i stalinowskiej propagandy. Piotr Słodkowski odniesie się do wystawy „Arsenał”, a w szczególności do prezentowanego w jej ramach obrazu Marka Oberländera „Napiętnowani”. Justyna Balisz-Schmelz w swoim referacie „Wschodnioniemieckie requiem. Antyfaszyzm niepokorny w NRD” opowie o powojennych zmaganiach z dziedzictwem faszyzmu w NRD, w wymiarach tak politycznym, społecznym jak i kulturowym.
Uzupełnieniem historycznych analiz będzie dyskusja pomiędzy dyrektorami reprezentującymi czołowe europejskie muzea należące do koalicji „L’Internationale”. To dzięki tej współpracy w ramach unijnego programu „Our Many Europes” powstała wystawa „Nigdy więcej”. Dyskuję poświęcimy porównaniu misji społecznej i zadań programowych muzeów, które stają w obliczu napięć politycznych, powstających również wokół interpretacji historii i odnoszących się do historii dzieł sztuki.
Celem konferencji jest postawienie pytań o prawomocność i użyteczność poszukiwania historycznych analogii dla współczesnej fali przemocy i groźnych fantazji o segregacji społeczeństw oraz stygmatyzacji grup uznanych za inne. Czy historia dała nam lekcję, która pomoże przezwyciężyć kryzys wspólnotowego myślenia? Czy z tradycji antyfaszystowskiej, pomimo wszystkich jej deficytów, możemy się tego nauczyć?
Czwartek, 24.10.2019
11:00 – 14:00
Sesja 1
11:00 Joanna Mytkowska, wprowadzenie,
11:30 Jenny Nachtigall, „Sprzeczność i obieg: (antyfaszystowska) polityka formy w berlińskim ruchu Dada i poza nim",
12:00 Dorota Jarecka, „Pięść podniesiona",
12:30 Agata Pietrasik, „Figury oporu: Maja Berezowska i artystki z Ravensbrück”,
13:00 Dyskusja
14:00 – 15:00
Przerwa
15:00 – 16:30
Dyskusja z udziałem dyrektorów instytucji należących do europejskiej konfederacji muzeów „L’Internationale”.
Uczestniczą: Charles Esche (Van Abbemuseum, Eindhoven), Zdenka Badovinac (MG + msum, Lublana), Manuel Borja-Villel (Museo Reina Sofia, Madryt), Meriç Öner (SALT, Stambuł, Ankara), Ferran Barenblit (MACBA, Barcelona), Bart de Baere (M HKA, Antwerpia), Joanna Mytkowska (Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie).
Rozmowę prowadzi Sebastian Cichocki, główny kurator Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie.
17:00 – 19:00
Sesja 2
17:00 David Crowley, „Guernica po 1945",
17:30 Piotr Słodkowski, „Przeciw wojnie, przeciw faszyzmowi, ale czy tylko? Napiętnowani Marka Oberländera",
18:00 Justyna Balisz-Schmelz, „Wschodnioniemieckie requiem. Antyfaszyzm niepokorny w NRD",
18:30 Dyskusja
Zdenka Badovinac
Dyrektorka Moderna galerija i Muzeum Sztuki Współczesnej Metelkova MSUM (Lublana) od 1993 roku. Kuratorka licznych wystaw prezentujących zarówno artystów słoweńskich, jak i międzynarodowych. Zainicjowała pierwszą kolekcję sztuki Europy Wschodniej: 2000+ Arteast Collection w Moderna galerija. Słoweńska komisarz na Biennale w Wenecji (1993–1997, 2005, 2017) i austriacka komisarz na Biennale w São Paulo (2002). W latach 2011–2013 przewodnicząca CIMAM – Międzynarodowego Komitetu ds. Muzeów i Kolekcji Sztuki Nowoczesnej i Współczesnej.
Jej ostatnie projekty to: „Low-Budget Utopias” z Bojaną Piškur w MSUM Lublana (2016); „NSK from Kapital to Capital. Neue Slowenische Kunst – an Event of the Final Decade of Yugoslavia” w Garage Museum of Contemporary Art, Moskwa (2016); „Heavenly Beings: Neither Human nor Animal” z Bojaną Piškur w Museo Reina Sofía Madrid (2017); "Hello World. Revising a Collection; Sites of Sustainability. Pavilions, Manifestos and Crypts” w Hamburger Bahnhof - Museum für Gegenwart - Berlin oral MSUM Lublana (2018).
Bart De Baere
Dyrektor M HKA (Antwerpia) od 2002 r. Członek zarządu CIMAM – Międzynarodowego Komitetu ds. Muzeów i Kolekcji Sztuki Nowoczesnej i Współczesnej. W latach 2003–2008 był przewodniczącym Flamandzkiej Rady Kultury, która doradza rządowi w zakresie polityki kulturalnej, a od 1999 do 2001 roku był doradcą ds. dziedzictwa kulturowego i sztuki współczesnej flamandzkiego ministra kultury. Wcześniej, w latach 1986–2001, był kuratorem w Muzeum Sztuki Współczesnej w Gandawie (obecnie S.M.A.K.). Organizował i kuratorował wydarzenia dla wielu instytucji za granicą, w tym Documenta IX w Kassel, gdzie był członkiem zespołu kuratorskiego.
Justyna Balisz-Schmelz
Historyczka i krytyczka sztuki, absolwentka historii sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie w 2015 roku obroniła pracę doktorską napisaną pod kierunkiem dr hab. Marii Hussakowskiej. W latach 2005–2010 studiowała historię sztuki oraz wiedzę o teatrze na Humboldt-Universität, a następnie na Freie Universität w Berlinie. Publikowała m.in. w „Przeglądzie Zachodnim”, „Jahrbuch der Deutschen Akademie der Wissenschaften zu Berlin”, „Zeszytach Artystycznych” oraz w tomie Display. Strategie Wystawiania (Universitas 2012). Jest autorką kilku przyczynków do katalogów wystaw oraz kilkudziesięciu tekstów krytycznych, które ukazały się m.in. na łamach czasopism: „arteon”, „Obieg”, „Szum” oraz „Fragile”. Zajmuje się także przekładami z zakresu historii i teorii sztuki z języka niemieckiego. Współpracowała z Międzynarodowym Centrum Kultury oraz ze Śródmiejskim Ośrodkiem Kultury w Krakowie, a także z Centrum Badań Historycznych PAN w Berlinie. Wykłada na kulturoznawstwie Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jej zainteresowania naukowe ogniskują się wokół badania możliwości aplikacji kulturoznawczych teorii pamięci zbiorowej na polu sztuk wizualnych, w szczególności w sztuce niemieckiej po 1945 roku.
Ferran Barenblit
Dyrektor MACBA, Muzeum Sztuki Współczesnej w Barcelonie, od 2015 roku. Wcześniej, w latach 2008-2015 dyrektor CA2M Centro de Arte Dos de Mayo, muzeum sztuki współczesnej regionu Madrytu. Od 2002 do 2008 dyrektor Centrum d’Art Santa Mònica w Barcelonie. W drugiej połowie lat 90. kurator Espai 13 w Fundació Joan Miró. W latach 1994–1996 kurator w The New Museum w Nowym Jorku. Wykładowca na uniwersytetach i muzeach na całym świecie, w tym: UC Berkeley; UC Santa Barbara; Arizona State University; Otis School of Art, Los Angeles; Cincinatti Arts Centre; Universidad Nacional Autónoma de México; Universidad de Buenos Aires; Universidad Santa Cecilia, São Paulo; Université Paris III - Sorbone Nouvelle; Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych, Kopenhaga. Wykładowca gościnny w programie Curating Contemporary Art na Royal College of Art w Londynie w latach 2006–2011.
David Crowley
Historyk, wykładowca NCAD w Dublinie. Autor książek Socialism and Style. Material Culture in Post-war Eastern Europe (2000), Warsaw (2003), Socialist Spaces. Sites of Everyday Life in the Eastern Bloc (2003) oraz Pleasures in Socialism: Leisure and Luxury in the Eastern Bloc (2010). Kurator wystaw, między innymi: Cold War Modern (z Jane Pavitt) w Victoria and Albert Museum w Londynie (2008–2009) i Notatki z podziemia. Sztuka i muzyka alternatywna w Europie Wschodniej 1968–1994 (z Danielem Muzyczukiem) w Muzeum Sztuki w Łodzi (2016–2017) i Akademie der Künste w Berlinie (2018).
Charles Esche
Dyrektor Van Abbemuseum (Eindhoven). Profesor sztuki współczesnej i kuratorstwa, wykładowca programu "The MRes Art Exhibition Studies" w Central Saint Martins w Londynie, oraz wykładowca Jan van Eyck Academie w Maastricht. Współzałożyciel Afterall Journal and Books. Poza muzeum był (współ)kuratorem wystaw "Le Musée Égaré" (Kunsthall Oslo 2017) i "Printemps de Septembre" (Toulouse 2016); Dżakarta Biennale (2015); 31. Biennale w São Paulo (2014), U3 Triennale (Ljubljana 2011); RIWAQ Biennale (Palestyna 2007 i 2009); Biennale w Stambule (2005); Gwangju Biennale (2002). Przewodniczący CASCO Art Institute w Utrechcie. Otrzymał nagrodę Princess Margriet w 2012 i nagrodę CCS Bard College w 2014 (w kategorii Curatorial Excellence).
Dorota Jarecka
Historyk i krytyk sztuki, kuratorka. Jest współautorką książki Erna Rosenstein. Mogę powtarzać tylko nieświadomie wydanej w 2014 roku w Warszawie, którą poprzedziła seria wystaw artystki w Fundacji Galerii Foksal w Warszawie (2011), w Galerii Art Stations w Poznaniu (2011) oraz w Królikarni, Muzeum im. X. Dunikowskiego w Warszawie (2014). Opublikowała książkowy wywiad z Andą Rottenberg Już trudno (2013). Do 2012 pracowała jako krytyk sztuki w „Gazecie Wyborczej”. Obecnie przygotowuje pracę doktorską w Instytucie Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.
Jenny Nachtigall
Profesorka teorii i historii sztuki współczesnej (lat 2019-20) w Staedelschule Schule we Frankfurcie. Studiowała historię sztuki, kulturoznawstwo i filozofię w Lueneburgu i Londynie (2005-2009). W latach 2014-2019 Nachtigall pracowała w Instytucie Filozofii / Teorii Estetyki Akademii Sztuk Pięknych w Monachium. Wcześniej pracowała jako researcherka w Tate Modern w Londynie (2010-11) i uczyła m.in. na Uniwersytecie Humboldta w Berlinie i na Wydziale Historii Sztuki na University College London (UCL), gdzie ukończyła również doktorat zatytułowany „Form as Contradiction. Berlin Dada's Impossible Formalisms” (publikacja w przygotowaniu). W 2013-14 zrealizowała projekt "art and (re)production” (HU Berlin, UCL) wraz z Dorotheą Walzer, a w 2017 współorganizowała wystawę oraz projekt magazynu Klassensprachen / Class Languages wraz z Evą Birkenstock, Kerstin Stakemeier i Stephanie Weber. Pisze m.in. dla Artforum i Texte zur Kunst.
Meriç Öner
Główna dyrektorka ds. badań i programów w SALT (Stambuł i Ankara). Wcześniej koordynatorka wystaw na XII Światowym Kongresie Architektury w Stambule, kuratorka w stambulskiej galerii Garanti Galeri oraz redaktorka interaktywnej bazy danych opracowanej dla „Becoming Istanbul” w Deutsches Architekturmuseum we Frankfurcie nad Menem w 2008 r. W SALT realizuje misję instytucji wykraczając poza klasyczny program wystawienniczy i wspierając rozwój inicjatyw oraz internetowych platform, które poszerzają możliwości wspólnotowej edukacji.
Agata Pietrasik
Historyczka sztuki, absolwentka Uniwersytetu Warszawskiego i Freie Universität w Berlinie, gdzie napisała doktorat poświęcony sztuce lat 40-tych w Polsce, badający wzajemne relacje pomiędzy estetyką, etyką i polityką tej dekady. Jest współautorką, razem z Piotrem Słodkowskim, książki “Czas debat. Antologia krytyki artystycznej z lat 1945-54”. Jej zainteresowania badawcze dotyczą powojennego modernizmu w Europie, reprezentacji Holocaustu i drugiej wojny światowej w sztukach wizualnych, oraz współczesnych im kontekstów polityczno-społecznych. Była stypendystką Niemieckiej Wymiany Akademickiej DAAD, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Deutsches Forum für Kunstgeschichte w Paryżua, a obecnie Institut national d'histoire de l’art w Paryżu.
Piotr Słodkowski
Historyk sztuki, adiunkt w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Absolwent programu doktorskiego Akademii Artes Liberales. Autor książki Modernizm żydowsko-polski. Henryk Streng / Marek Włodarski a historia sztuki (2019). Redaktor tomów Przestrzeń społeczna. Historie mówione Złotego Grona i Biennale Sztuki Nowej (2014) oraz (z Agatą Pietrasik) Czas debat. Antologia krytyki artystycznej z lat 1945–1954 (2016). Dwukrotny laureat Nagrody Stowarzyszenia Historyków Sztuki im. Szczęsnego Dettloffa (2017, 2018). Interesuje się polską i środkowoeuropejską sztuką XX wieku w perspektywie współczesnej myśli humanistycznej.
Manuel Borja Villel
Dyrektor Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía (Madrid), od 2008 r. Wcześniej dyrektor Fundació Antoni Tàpies i MACBA / Museu d'Art Contemporani de Barcelona. Jego program w MNCARS koncentruje się na rozwoju i reorganizacji kolekcji, zmieniając metodę prezentacji dzieł. Wybrane wystawy z programu: "Poetics of Democracy" (2018), "Pity and Terror in Picasso's Path to Guernica" (2017), "Marcel Broodthaers: A Retrospective" (2016), "Territories and Fictions: Thinking in a New Way of the World" (2016), "Not yet, On the reinvention of Documentary and the Critique of Modernism" (2015), "Really Useful Knowledge" (2014), "Playgrounds, Reiventing the Square” (2014).
