Globalne socrealizmy
Panel

  • Globalne socrealizmy

Wychodząc z założenia, że twarde lub miękkie oddziaływanie Związku Radzieckiego w czasach powojennych obejmowało znaczną część globu, planujemy przyjrzeć się temu, jak idee sztuki socrealistycznej i socjalistycznej były adaptowane i ulokalniane pod odmiennymi szerokościami geograficznymi.

Co każdorazowo decydowało o specyfice adaptacji? Jak przyjęta wykładnia polityczna spotykała się z tożsamością kulturową i tradycją artystyczną różnych regionów świata? Jakie znaczenia nadawano sztuce socjalistycznej w geohistorycznie zmiennych warunkach politycznych?

Mirela Tanta
Modernizm na zamówienie

Badacze dzielą zazwyczaj rumuńską twórczość artystyczną z lat 1965–89 na dwie kategorie. Pierwsza obejmuje prace naśladujące kanon radzieckiego socrealizmu, druga zaś – te, które szły na przekór wymogom mecenatu państwowego, przybierając charakter emancypacyjnych dzieł w duchu zachodniego modernizmu. Z tej perspektywy, twórczość z okresu dyktatury jawi się jako socrealizm z odzysku albo jako nieśmiała imitacja modernizmu z Zachodu. Sztuce rumuńskiej tych dwóch dekad nadaje się w ten sposób peryferyjny charakter względem centrum zlokalizowanego w Moskwie, bądź też w Europie Zachodniej i Ameryce Północnej. Moje badania komplikują ten zwyczajowy podział w oparciu o przypadki artystów tworzących zgodnie z państwowym kanonem, lecz niekoniecznie wbrew estetyce modernistycznej. Te odstające od reszty dzieła powstały w okresie zarządzonego przez Nicolae Ceaușescu powrotu do radzieckiego socrealizmu sprzed 1965 roku. Ten radykalny nawrót (Tezy lipcowe 1971) przybrał postać absurdalnych, wywrotowych przejawów państwowej ideologii, która – o ironio! – nie ograniczyła artystów zgodnie z zamierzeniem dyktatora, lecz wytworzyła raczej przestrzeń eksperymentu. By osadzić te dzieła w kontekście, należy także wziąć pod uwagę dzisiejszą scenę artystyczną Rumunii przyglądając się zawłaszczaniu ikonografii reżimu komunistycznego przez współczesnych artystów i artystki. W jaki sposób dzisiejsi twórcy rumuńscy ukształtowali dziedzictwo niegdyś narzuconego, a obecnie archiwizowanego socrealizmu?

Kate Cowcher
Rewolucja, realizm i prawda w sztuce etiopskiej lat 70. i 80. XX wieku

Pierwszoplanową rolę w rewolucji etiopskiej 1974 roku, w wyniku której cesarz Haile Selassie został obalony, a władzę w kraju objął marksistowsko-leninowski reżim wojskowy, odegrały obrazy. Choć przewrót szykował się od lat, czarę goryczy przelało ujawnienie klęski głodu na prowincji, o której ukrywanie oskarżono cesarza. Winą za zaniedbania obarczano go wykorzystując fotografie, obrazy malarskie i filmy. Rewolucja wywarła ogromny wpływ na twórczość artystyczną w Etiopii. Wytworzyła ona zapotrzebowanie na propagandę wizualną nowego typu, zwiastując jednocześnie całkowite rozejście się abstrakcyjnych i realistycznych sposobów przedstawiania. Te drugie utożsamiono z „prawdą”, a te pierwsze uznano za twórczość niejasną i niezrozumiałą. Kultura etiopska od dawna szczyciła się stosowaniem zawiłych i wielowymiarowych metod przekazu. Rewolucja wymagała nowego podejścia, czy też „demistyfikacji”, jak określił ją Mohammed Girma. Dlatego właśnie realizm stał się dominującą tendencją w sztukach wizualnych.

Wiedza o polityce kulturalnej Etiopii w 1974 roku ma kluczowe znaczenie dla zrozumienia nadrzędnej pozycji realizmu po obaleniu cesarza. Wydawać by się mogło, że to Związek Radziecki, który od 1977 roku wspomagał kraj finansowo, narzucił w późnych latach 70. Etiopii socrealizm jako kierunek artystyczny. Uznając jednak realistyczną sztukę etiopską za pochodną lub następstwo przykazów zza granicy lekceważymy złożoność kryzysu reprezentacji, który nastąpił po 1974 roku, a także szczególną atrakcyjność pieczołowicie figuratywnych przedstawień. Co więcej, etiopski „socrealizm” nie był skostniałą formułą. Artyści tworzyli w jego ramach dzieła, które nie gloryfikowały rewolucji socjalistycznej w wydaniu coraz bardziej brutalnego reżimu wojskowego. Była to estetyka oparta na kontrastach, która w ostatecznym rozrachunku stawiała pytanie o to, czy realizm rzeczywiście był tak „wiernym” i klarownym kierunkiem twórczym, za jaki miał uchodzić. Wystąpienie poświęcone jest złożoności przedstawień realistycznych powstających w wyniku rewolucji etiopskiej i w trudnych latach, które po niej nastąpiły.

Anthony Yung
Socrealizm w Chinach w latach 50. i wczesnych latach 60. XX wieku

Socrealizm jako kierunek artystyczny przybył do Chin ze Związku Radzieckiego w połowie lat 50. dwoma głównymi kanałami. Pierwszy z nich wytyczyła ogólnonarodowa popularyzacja i oficjalne przyjęcie modelu nauczania zaproponowanego w 1955 roku przez Pawła Czistiakowa. Drugi natomiast – kurs prowadzony w latach 1955–57 przez Konstantego Maksymowa w Centralnej Akademii Sztuk Pięknych w Pekinie. Mniej więcej w tym samym czasie socrealizm jako koncepcja wywodząca się ze Związku Radzieckiego stał się także przedmiotem debaty na polu teorii literatury, która wywołana została pogorszeniem stosunków chińsko-radzieckich w konsekwencji destalinizacji. Dyskutowano o tym, czy w zmieniających się uwarunkowaniach politycznych socrealizm stanowi stosowną doktrynę artystyczną, a także o możliwych sposobach wykorzystania jej w krytyce radzieckiego rewizjonizmu przez chińskich artystów i literatów. Choć pod koniec lat 50. chiński świat sztuki podchodził już z większym dystansem do wpływów Związku Radzieckiego, naczelna zasada realizmu i model nauczania wprowadzony przez Czistiakowa nie były kwestionowane. Z tego względu niektórzy chińscy twórcy poszukiwali innych źródeł inspiracji, co zaowocowało pewną różnorodnością w sztuce wczesnych lat 60. W latach 1960–62 rumuński artysta Eugen Popa został zaproszony do prowadzenia zajęć na Akademii Sztuk Pięknych Zhejiang w Hangzhou. Choć inicjatorem i sponsorem jego zajęć było Ministerstwo Kultury, wzbudzały one mieszane uczucia. Część wykładowców i studentów, którzy pokładali wiarę w socrealizm w radzieckim wydaniu, niepokoiły modernistyczne i inne „nieortodoksyjne” idiomy artystyczne lansowane przez Popę. Dla innych zaś był on wielką inspiracją w kwestii możliwych alternatywnych podejść do sztuki socjalistycznej, a zwłaszcza wyrażania przez nią własnej indywidualności i łączenia jej z narodowymi tradycjami artystycznymi. Prowadzony przez Popę kurs oraz działalność innych postępowych artystów poszerzyła we wczesnych latach 60. rozumienie socrealizmu, czyniąc z niego ideę o zróżnicowanych przejawach.

ZAPISY

Na wydarzenia w ramach konferencji obowiązują zapisy. Formularz zapisowy zostanie uruchomiony na tydzień przed datą wydarzenia. Liczba uczestniczek i uczestników jest ograniczona. 

Formularz zgłoszeniowy został ukryty.

Zheng Shengtian

jest artystą, uczonym i kuratorem mieszkającym w Vancouver w Kanadzie. Jest redaktorem prowadzącym „Yishu: Journal of Contemporary Chinese A”t.", a także zastępcą dyrektora Instytutu Sztuki Azjatyckiej w Vancouver Art Gallery, pracownikiem naukowym na Simon Fraser University i członkiem zarządu Asia Art Archive w Ameryce. W latach 80. wykładał w Chińskiej Akademii Sztuki w Hangzhou jako profesor i kierownik katedry. Był także profesorem wizytującym na University of Minnesota i San Diego State University. Od emigracji do Kanady w 1990 był przewodniczącym Chińskiej Kanadyjskiej Federacji Artystycznej w Vancouver, sekretarzem Annie Wong Art Foundation i współzałożycielem Międzynarodowego Centrum Współczesnej Sztuki Azjatyckiej w Vancouver (Centrum A). Jako niezależny kurator kuratorował lub współkuratorował wiele wystaw, w tym „Jiangnan - Modern and Contemporary Chinese Art Exhibition” (Vancouver), „Shanghai Modern” (Monachium), Shanghai Biennale 2004, „Art and China's Revolution” (Nowy Jork), „Landmark” (Pekin) ), a ostatnio „Winds from Fusang”, która pokazywana była w USC Pacific Asia Museum w Pasadenie i Diego Rivera Mural Museum w Mexico City. Zheng był starszym kuratorem Asia of Vancouver Biennale i zdobył nagrodę Lifetime Achievement Award za swoją pracę kuratorską. Często publikuje w periodykach i katalogach, a cztery tomy jego publikacji o sztuce i kulturze zostały opublikowane w 2013 roku przez China Academy of Art Press. Jego prace były pokazywane w Chinach, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i Rosji. Zheng otrzymał w 2013 roku honorowy doktorat w dziedzinie literatury na Uniwersytecie Sztuki i Projektowania Emily Carr.

Mirela Tanta

jest adiunktką w dziedzinie historii sztuki na Millikin University. Obroniła doktorat na Uniwersytecie Illinois w Chicago w zakresie sztuki nowoczesnej i współczesnej, socrealizmu i gender studies. Przed podjęciem pracy na Millikin University, wykładała na Loyola University, Columbia College Chicago i North Central College. Laureatka nagród i stypendiów Uniwersytetu Illinois w Chicago (Institute for the Humanities Dissertation Fellowship, The Dean’s Scholar Award), Mellon Foundation (CLIR) (Mellon Fellowships for Dissertation Research in Original Sources) i New York ArtsLink Program (International Writing Program at the University of Iowa). Tanta spędzi rok akademicki 2021–2022 w Rumunii jako stypendystka Programu Fulbrighta.

Kate Cowcher

jest wykładowczynią historii sztuki na Uniwersytecie w St Andrews. W 2017 roku obroniła doktorat na Uniwersytecie Stanforda, a wcześniej była związana jako Postdoctoral Fellow in Modern and Contemporary Art z Center for Art and Knowledge prowadzonym przez University of Maryland w Phillips Collection w Waszyngtonie. Jej szerokie zainteresowania badawcze obejmują sztukę modernizmu na kontynencie afrykańskim, historiografię sztuki afrykańskiej, a także wpływ zimnej wojny i ery odrzutowców na twórczość artystyczną w Afryce. Obecnie pracuje nad swoją pierwszą książką pod tytułem „Beyond the Feudal Fog: Art and Revolution in Ethiopia”.

Anthony Yung

jest starszym badaczem w Asia Art Archive. Jego badania koncentrują się na historii sztuki współczesnej w regionach chińskojęzycznych. Laureat konkursu „The Fourth Yishu Awards for Critical Writing on Contemporary Chinese Art” (2014). Współkurator wystawy „A Hundred Years of Shame – Songs of Resistance and Scenarios for Chinese Nations” (2015, Para Site Art Space, Hongkong). Współzałożyciel niezależnego miejsca sztuki Observation Society w Kantonie.
 

Inne wydarzenia z tego cyklu: