Panoramiczny happening morski
– to było 50 lat temu!

Prawdopodobnie najbardziej znaną fotografię w polskiej sztuce zrobiono 23 sierpnia 1967 roku na plaży w Łazach koło Osiek.

W kadrze widzimy plecy ubranego w smoking i dyrygującego falami Edwarda Krasińskiego. Koncertu słucha siedząca na leżakach grupa plażowiczów – zapatrzonych w dyrygenta i morski horyzont. W oddali po lewej stronie widać małą wiosłową łódkę. Spust migawki w aparacie fotograficznym uwolnił Eustachy Kossakowski, a całość wymyślił i wyreżyserował biegający tego dnia po plaży w kapeluszu, pasiastym szlafroku i z tubą w dłoni Tadeusz Kantor.

Ikoniczne zdjęcie, wiodące egzystencję równocześnie dokumentu życia artystycznego szczytowego okresu gomułkowskiej małej stabilizacji, jak i internetowej ciekawostki, pobudzającej wyobraźnię użytkowników sieci z najdalszych zakątków Ziemi, to zapis „Koncertu morskiego”, jednego z czterech performansów, które tego dnia, wedle pomysłu Kantora, odbyły się na rozgrzanej późnym letnim upałem bałtyckiej plaży. Dopiero wszystkie cztery działania łącznie noszą tytuł „Panoramiczny happening morski”, która to nazwa zwykle kojarzona jest tylko z dyrygowaniem falami przez Krasińskiego. Zdjęć z tego szalonego dnia na bałtyckiej plaży, pełnej ludzi sztuki zgromadzonych na Międzynarodowych Spotkaniach Artystów, Naukowców i Teoretyków Sztuki w Osiekach (impreza, nazywana też „plenerami w Osiekach” i „plenerami koszalińskimi” organizowana przez koszalińskie środowisko artystyczne, odbywała się przez prawie 20 lat, od 1963 do 1981 roku) i przypadkowych wczasowiczów, jest oczywiście dużo więcej.

Kanoniczna dokumentacja happeningu, wykonana przez związanego ze środowiskiem Galerii Foksal fotografa i fotoreportera Eustachego Kossakowskiego, znajduje się, wraz z całym jego archiwum, w zbiorach Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. Historię Panoramicznego happeningu morskiego można zatem opowiadać wedle wątku fotograficznego – pełne archiwum dostępne jest na stronie internetowej Muzeum i przeglądając kolejne czarno-białe zdjęcia można po chwili poczuć się niemal tak, jakby się było tam, wśród tych wolnych, radosnych, roznegliżowanych ludzi. To zmysłowa wręcz wolność, emanująca z fotografii Kossakowskiego, jest źródłem nieustającej ich popularności i dzięki nim akcja Kantora pozostaje, nieomal „wiecznie żywa”. Oprócz „Koncertu morskiego” tego dnia zadział się także „Barbujaż erotyczny”, w którym Anka Ptaszkowska i Maria Stangret wraz z kilkunastoma studentkami z obozu ZSP w Łazach tarzały się w piasku zmieszanym z koncentratem pomidorowym. „Kultura agrarna na piasku”, część trzecia performansu, polegała na rozdaniu plażowiczom zwiniętych gazet z poleceniem zasadzenia ich na plaży i uprawianiu zgodnie z zaleceniami, zaś w ramach „Tratwy meduzy” uczestnicy mieli wykonywać w podgrupach własne rekonstrukcje słynnego obrazu Théodore Géricaulta, według rozdawanych licznie reprodukcji. W tym samym czasie pozostali członkowie Galerii Foksal, obecni na plaży: Wiesław Borowski, Zbigniew Gostomski i Mariusz Tchorek, dokonali „Zatopienia”: wielka skrzynia z napisem „Galeria Foksal”, mająca zawierać dokumentację działań galerii, wrzucona została do wody.

Legendarny dzień na plaży w Łazach pełen jest ważnych z punktu widzenia historii sztuki przypisów – performansowi Kantora towarzyszyły działania innych twórców, ważny był kontekst samego osieckiego pleneru, którego edycja z 1967 roku zapisała się w historii sztuki akcji i do dziś, tak jak zdjęcie Kossakowskiego, należy do najważniejszych wydarzeń powojennej sztuki polskiej i światowej historii performansu.

Z okazji okrągłej rocznicy, oprócz linków do kompletu zdjęć z „Panoramicznego happeningu morskiego”, dostępnych w internetowym archiwum Muzeum, prezentujemy także skany dokumentalnej ulotki o performansie, wydanej bezpośrednio po wydarzeniu, jest on jedyną materialną, oprócz negatywów zdjęć, pamiątką wydarzenia sprzed 50 lat.
 

Dokumentacja fotograficzna:

Zobacz także: