Nigdy więcej
Sztuka przeciw wojnie i faszyzmowi w XX i XXI wieku

Wystawa „Nigdy więcej. Sztuka przeciw wojnie i faszyzmowi w XX i XXI wieku”, zorganizowana w 80. rocznicę wybuchu II wojny światowej, przywołuje w trzech precyzyjnych zbliżeniach – „Guernica” i lata 30., wystawa „Arsenał” i lata 50. oraz sztuka współczesna i (post)faszyzm – odrębną i wyrazistą tradycję sztuki antyfaszystowskiej.

Wystawa koncentruje się na trzech historycznych momentach. Pierwszy z planów to lata 30. XX wieku – przyglądamy się najbardziej znanemu obrazowi antywojennemu, czyli „Guernice” Pabla Picassa z 1937 roku. Przedstawiamy historię jego powstawania i recepcji, która w wyrazisty i dramatyczny sposób odzwierciedla uwikłanie sztuki i polityki od lat 30. Pokazujemy również międzynarodowy ruch antyfaszystowski przed wybuchem II wojny światowej oraz jego związki z ruchem robotniczym na przykładzie artystów z Republiki Weimarskiej, Grupy Krakowskiej i ruchów lewicowych w Stanach Zjednoczonych. Drugi plan to czasy komunizmu w Polsce i wyniesienie antyfaszyzmu i pacyfizmu na sztandary – ta część wystawy dotyczy zwłaszcza „Arsenału”, czyli Ogólnopolskiej Wystawy Młodej Plastyki „Przeciw wojnie – przeciw faszyzmowi” w ramach V Światowego Festiwalu Młodzieży i Studentów w 1955 roku. Ówczesne wykorzystanie antywojennych postaw przez komunistyczny aparat propagandy rezonuje do dziś w postaci dyskusji o pułapkach i powinnościach obywatelskiego – czy wręcz politycznego – zaangażowania artystów. Trzeci plan wystawy to dzisiejsze podejścia do faszyzmu, który przestaje być traktowany wyłącznie jako historyczna formacja ideologiczna odpowiedzialna za ludobójstwo, lecz przywoływany jest w kontekście współczesnych narracji rasistowskich, antykobiecych czy przemocowych, które stwarzają warunki do powtórzenia katastrofy z pierwszej połowy XX wieku. Istotną rolę odgrywa tu także kryzys Unii Europejskiej, największego projektu pokojowego w historii kontynentu (będącego odpowiedzią na wydarzenia II wojny światowej, napędzanego wiarą w humanizm i uniwersalizm w nowym porządku politycznym) i rozlewająca się fala populizmów.