Władysław Hasior: Biografia (1-1/1)
Władysław Hasior (1928 – 1999) – to polski artysta wizualny znany głównie jako twórca asamblaży i pomników.
Urodzony w Nowym Sączu, przez większość życia związany był z Zakopanem, gdzie od 1947 do 1952 roku – skierowany przez mecenaskę swej edukacji, Marię Butscherową - uczył się w Państwowym Liceum Technik Plastycznych pod kierunkiem rzeźbiarza, Antoniego Kenara. W latach 1952-1958 studiował na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych na Wydziale Rzeźby - m.in. w pracowaniach Mariana Wnuka, Oskara Hansena i Jerzego Sołtana – gdzie uzyskał dyplom za ceramiczne Stacje Męki Pańskiej. W latach 1957-1968 był nauczycielem rzeźby w tzw. „szkole Kenara”, prowadząc uczniów według metodologii materiałowej Kenara połączonej ze sposobem rozumienia czasoprzestrzeni u Hansena.
W 1957 roku Władysław Hasior – wraz z kolegami z ASP - odbył pierwszą podróż zagraniczną: do Berlina, Brukseli i Antwerpii. W latach 1959-60 w ramach stypendium rządu francuskiego przebywał w Paryżu, gdzie studiował nieformalnie pod okiem Ossipa Zadkina. Przy okazji na motorze Jawa objechał Francję i Włochy (w 1987 roku ukazał się „Dziennik podróży" Hasiora, zaś w zbiorach Muzeum Tatrzańskiego zachował się szkicownik z tej wyprawy). W 1961 roku artysta zgłosił swój akces do międzynarodowej grupy Phases.
Pierwsza wystawa indywidualna Władysława Hasiora odbyła się w 1961 roku, w Salonie „Współczesności” we foyer Teatru Żydowskiego w Warszawie. Rok 1962 przyniósł dwie ważne wystawy: indywidualną w Galerii Krzysztofory i zbiorową De droom (przygotowaną przez Andrzeja Banacha) w Stedelijk Museum w Amsterdamie.
W 1963 roku powstał pierwszy z poświęconych Hasiorowi filmów dokumentalnych w cyklu „Polska rzeźba współczesna" w rezyserii Kazimierza Gordona (dedykowany również Alinie Szapocznikow i Tadeuszowi Kulisiewiczowi).
Pod koniec lat 50. Hasior przeszedł od ceramiki do asamblażu: pierwsze prace przestrzenne (np. „Czarownik") powstały prawdopodobnie już w 1957 roku, lecz za najważniejsze prace uważa się te stworzone w latach 60. W swojej sztuce artysta przeprowadzał eksperymenty materiałowe (interesowała go ceramika, rzeźba w drewnie, kamieniu, odlew, praca z przedmiotem znalezionym, wreszcie fotografia) i formalne (inspirował się sztuką ludową, także nieeuropejską, np. maskami afrykańskimi, sztuką bizantyńską i średniowieczną, ale też tendencjami w sztuce nowoczesnej, jak przedwojenny konstruktywizm i surrealizm czy powojenna ekspresja w rzeźbie), stopniowo wypracowując najbardziej charakterystyczną, płaską i nawiązującą do wschodniej ikony formułę asamblażu.
W 1960 roku powstało ważne autorskie rozwiązanie artysty: ekspresyjne cementy odlewane w formie wykopanej w ziemi. Z 1961 roku pochodzi najbardziej znana praca, z płonącym w jej wnętrzu ogniem-sercem: "Św. Sebastian" (Hasior sięgał po tę metodę w kilku realizacjach pomnikowych).
W 1965 roku powstały pierwsze sztandary, a artysta wziął udział w Biennale w São Paulo (gdzie powrócił w 1971). Rok później monumentalna wystawa Hasiora w warszawskiej Zachęcie chwalona była za teatralne/kinowe efekty, grę światłem, happenerskość pokazu przez najważniejszych recenzentów epoki. Krytycy podkreślali eksperymenty z materiałem (mydło, beton, tworzywa sztuczne, obiekty znalezione) i pojawiające się w sztuce artysty żywioły przyrody. Po pokazie w Pawilonie Wystawowym BWA w Krakowie zwróćono uwagę na alegoryczności sztuki Hasiora, jej metaforykę oraz zwracono uwagę na poetyckie tytuły. W 1968 roku Hasior miał pierwszą wystawę indywidualną w Moderna Museet w Sztokholmie, kierowanej przez związanego z nouveau réalisme, Pontusa Hultena.
W latach 60. rozpoczęła się przygoda Hasiora z fotografią. Pierwszy aparat fotograficzny artysta kupił prawdopodobnie w 1963 roku (na wtedy datowane są wykonane zapewne przez niego ćwiczenia z kompozycji dla uczniów klasy V PLSP), a Hanna Kirchner w „Opowieści na dwa głosy" zaznaczyła, że już w połowie lat 60. w mieszkaniu artysty w Borku pojawiły się komentowanego przez niego pokazy slajdów. W 1968 występował z pokazami slajdów w Institute of Contemporary Arts w Buenos Aires. Największa część monumentalnego dzieła artysty – "Notatników fotograficznych" powstała zapewne w latach 70.
Równolegle do ewoluującego asamblażu Hasior rozwijał swoją autorską, ale pozostającą w kontekście poszukiwań przestrzennych epoki, koncepcję założeń pomnikowych wychodzących od analizy walorów krajobrazowych miejsca. Pierwszy pomnik – „Ratownikom górskim" z 1959 – inspirowanybył kapliczkami z Chrystusem Frasobliwym i nagrobkami na Pęksowym Brzysku. Kolejny, z 1964 roku – dedykowany zamordowanym tam ofiarom II wojny światowej uwzględnia już skalę polany w Kuźnicach – przeznaczony został do oglądania np. z samochodu lub z bliska (oferując wówczas efekty akustyczne dzięki przepływającej przezeń strumień wody).
Najważniejszą realizacją plenerową Hasiora stała się – budząca, ze względu na dedykację jednej tylko stronie poległych w wojnie domowej, kontrowersje ideologiczno-polityczne - odsłonięta nad Przełęczą Snozka w 1966 roku pomnik „Żelazne organy" (inspirowane harfą eolską i mający grać na wietrze), zatytułowany „Pomnik dla poległych w walce o utrwalenie władzy ludowej na Podhalu". W 1968 roku rzeźby wyrwane z ziemi Hasior zainstalował na I Międzynarodowym Biennale Rzeźby Plenerowej w Montevideo, dwa lata później wystawiając je we - wspólnym z Józefem Szajną - Polskim Pawilonie na XXXV Biennale Sztuki w Wenecji.
Po 1965 roku Hasior zrealizował pomysł na szklane pomniki zebrane w formie propozycji na indywidualnej wystawie w Krakowie w 1968 oraz na jedynym zjeździe neoawangardy, w którym uwzględniono jego sztukę Sympozjum Wrocław '70, kuratorowanym przez Jerzego Ludwińskiego.
Artysta współpracował z teatrem (1969-1971 wykonał scenografie dla Teatru Polskiego we Wrocławiu), teatrem telewizji i filmem (jego rzeźby były elementami scenografii w filmie „Wezwanie" z 1970 roku, reż. Wojciech Solarz – akcja osadzona w latach 30. w rodzinie chłopskiej, w której rodzi się artysta). Hasior opracował projekty ekspozycji dla Muzeum Etnograficznego we Wrocławiu (lata 60.) i dla Muzeum Stylu Zakopiańskiego w willi Koliba, filia Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem (lata 90).
Lata 70. to między innymi udział w 1972 roku w Edynburg Festival of Art w Richard Demarco Gallery oraz wystawy w RFN i krajach skandynawskich w duecie z Jerzym Beresiem oraz realizacje plenerowe w Polsce i za granicą (m.in. „Słoneczny rydwan" w Södertälje). W 1973 roku odbył się najbardziej znany happening Hasiora w Łącku nad Dunajcem. W ramach Święta Kwitnącej Jabłoni odbył się pochód ze sztandarami i akcja płomienne ptaki (Grzegorz Dubowski nakręcił wówczas film pt. „Wernisaż wśród jabłoni"). W 1974 roku artysta był bohaterem telewizyjnego talk show o kulturze Sam na sam. Prace Hasiora pokazano na najważniejszych ówczesnych muzealnych wystawach sztuki polskiej: w 1975 roku na "Romantyzm i romantyczność w sztuce polskiej XIX i XX wieku" (kurator: Marek Rostworowski) w CBWA Zachęta i w 1983 roku na "Presences polonaises" (kurator: Ryszard Stanisławski) w Centre Georges Pompidou w Paryżu.
Hasior pozostawał nieco na uboczu ogólnopolskiego środowiska artystycznego, za to w Zakopanem aktywnie działał nie tylko jako twórca, ale i animator kultury. W 1963 zainicjował wspólnie z zakopiańskimi plastykami galerię Pegaz przy klubie MPiK (działała do 1977), w 1968 roku wraz z reżyserem, Grzegorzem Dubowskim Przegląd Filmów o Sztuce. W przestrzeni miejskiej znajdują się jego realizacje rzeźbiarskie. W połowie lat 60. w swoim mieszkaniu w internacie PLSP zainicjował spotkania nazwane później świetlicą powiatową (gośćmi byli m.in. Lem, Kołakowski, Holoubek).
Jesienią 1984 Hasior przeprowadził się z mieszkania w dawnym internacie w Borku do byłej leżakowni sanatorium Warszawianka. Przeprowadzka przyjęła formę pochodu z obrazami przez miasto. 1 lutego 1985 nastąpiło otwarcie Galerii Władysława Hasiora, jako filli Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem.
Ostatnią wielką wystawą artysty przygotowaną za jego życia był - podróżujący później po Europie - pokaz w Centralnym Domu Artysty w Moskwie (1988/89).
Władysław Hasior zmarł w 1999 roku w Krakowie.
Artysta był ceniony przez szeroką publiczność za swoje archetypiczne narracje zawarte w czerpiących z kultury ludowej i popularnej asamblażach, przez środowisko artystyczne – szczególnie we wczesnych latach twórczości – za potencjał dramaturgiczny jego sztuki, a przez ówczesną władzę za wypreparowanie rytuału z misterium religijnego.
Wśród najważniejszych omówień sztuki Hasiora należy wymienić pierwszą monografię autorstwa Andrzeja Banacha (Hasior, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1964), komentowany album jego prac zestawiony przez Annę Micińską (Władysław Hasior, Arkady, Warszawa 1983), biografię uwzględniającą korespondencję artysty i autorki: Hanny Kirchner ("Hasior. Opowieść na dwa głosy", Warszawa 2005), monografię z zestawieniem wszystkich prac artysty autorstwa Moniki Szczygieł-Gajewskiej (Warszawa 2011), kalendarium sporządzone przez Józefa Chrobaka (katalog wystawy "Władysław Hasior. Europejski Rauschenberg?", MOCAK, Kraków 2014) i antologię "Konferencja Tatrzańska" (Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem, Zakopane 2015)
(Ewa Tatar)
Opracowanie merytoryczne i teksty: Ewa Tatar
Tekst o Galerii Władysława Hasiora: Julia Dembowska
Współpraca: Gabriela Sułkowska, Adrian Przywara
Opracowanie techniczne: Magdalena Drągowska
Publikacja Notatników Fotograficznych Władysława Hasiora na stronie Archiwów Artystów MSN jest możliwa dzięki uprzejmości Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem.
