Archiwum Eustachego Kossakowskiego

Tadeusz Kantor, (1-6/6)

„Wystawa popularna”, nazywana przez Tadeusz Kantora „anty-wystawą” miała miejsce w 1963 roku w Galerii Krzysztofory. Artysta wypełnił przestrzeń galerii, mieszczącej się w ciemnej ceglanej piwnicy, masą przedmiotów, wśród których były rysunki, szkice, kostiumy teatralne, pudła i zdjęcia. Przedmioty wyeksponowane były bez jakiejkolwiek hierarchii, rysunki wisiały na sznurach od bielizny, prace mieszały się z rzeczami osobistymi. Codzienne życie twórcy i jego banalność zostały wywleczone na światło dzienne. Zabieg ten miał charakter wiwisekcji, twórca poddany został osądowi publiczności.

„Anty-wystawa” była konsekwencją poszukiwań sposobu wyjścia poza malarstwo, które już pod koniec lat 50. wydawało się Kantorowi coraz bardziej konwencjonalne. Uważał on, że sztuce nieustannie grozi skostnienie i że odpowiedzią na kryzys może być tylko dążenie do tego, co nazywał „punktem zero”. Ważną rolę dla Kantora w wyjściu poza malarstwo odegrał przedmiot. Koncepcja przedmiotu, bardzo u artysty złożona, miała ogromne konsekwencje dla całej jego twórczości: zarówno happeningów, jak i teatru. Kantor wypracował własną koncepcję przedmiotu „przedmiotu gotowego”. Stworzył pojęcie „przedmiotu najniższej rangi”, czegoś powszechnego, niepotrzebnego, pozbawionego znaczenia, co dopiero po przeniesieniu do rzeczywistości artystycznej, nabiera nowego znaczenia.

Formą „Wystawa popularna” zapowiadała, to, co niewiele później nazywano terminem environment. W towarzyszącym jej manifeście Kantor pisał:

„WYSTAWA / traci dotychczasową obojętną funkcję / prezentowania i dokumentowania, staje się / AKTYWNYM OTOCZENIEM, / wplątującym widza w perypetie i zasadzki / odmawiającym mu i nienasycającym / jego racji istnienia / jako spektatora / oglądającego / i zwiedzającego.

WYSTAWA / posiada rzeczywistość «gotową», / jest nią moja własna twórczość i przeszłość, / obca i zobiektywizowana / przez zmieszanie / z materią życia”.

(„Manifest Anty-wystawy”, w: Tadeusz Kantor, Metamorfozy. Teksty o latach 1934-1974, red. K. Pleśniarowicz, Kraków, Wrocław 2005, s. 228-230).