Berek, Artur Żmijewski (1-2/2)

Artur Żmijewski
Berek, 1999
wideo, czas trwania: 4’30’’

Opis katalogowy:

W filmie występuje grupa mężczyzn i kobiet w różnym wieku. Akcja rozgrywa się w dwóch pomieszczeniach, jednym z nich jest dawna komora gazowa byłego nazistowskiego obozu zagłady. Ludzi zabijano tu cyklonem B, na ścianach widoczne są nawet żółto-granatowe zacieki od gazu. Bohaterowie filmu są nadzy, grają w berka – początkowo zawstydzeni sytuacją i zmarznięci, stopniowo przystępują do zabawy z coraz większą werwą. Żmijewski: „Bywa, że bawiąc się sprawiają sobie ból, klepiąc się nawzajem zbyt mocno, czasem sytuacja staje się mocno erotyczna. Niektórzy są owładnięci wstydem, inni zupełnie swobodni, bawią się ze śmiechem”. Artysta podkreślał niemal terapeutyczny charakter tej sytuacji. Powtórzono zewnętrzne okoliczności zdarzeń z czasów faszystowskiej eksterminacji, zmieniając jednak ich zakończenie. „Wizualne podobieństwo obu sytuacji było duże. Ale tym razem nic złego się nie stało. Zamiast na tragedię, patrzymy na dziecięcą, niewinną zabawę. Przypomina to sytuację kliniczną w terapii psychologicznej. Powraca się tam do zdarzeń traumatycznych, które spowodowały powstanie kompleksu. Odtwarza się te zdarzenia niemal tak, jak w teatrze”.

Praca znajduje się w zbiorach:

ED.1/3: Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, Warszawa
ED. 2/3: Zachęta Narodowa Galeria Sztuki, Warszawa
ED. 3/3: Fundacja Kadist, Paryż, San Francisco

Najważniejsze wystawy:

What You See is What You Get. Projected: Poland, Medium Gallery, Bratysława, 1999
Berek (The Game of Tag), a.r.t. Gallery, Płock, 2000
Artur Żmijewski. Selected Works, 1998–2003, MIT List Visual Arts Center, Boston, 2004
Artur Zmijewski, Centre d’Art Contemporain de Brétigny, Brétigny-sur-Orge, 2004
Artur Żmijewski, X Initiative, New York, USA, 2009
Obok. Polska - Niemcy. 1000 lat historii w sztuce, Martin-Gropius-Bau, Berlin, 2011
Polska-Izrael-Niemcy. Doświadczenie Auschwitz, Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie MOCAK, 2015
My Poland. On Recalling and Forgetting, Tartu Art Museum, 2015

Bibliografia (najważniejsze teksty):

Bojarska Katarzyna, Obóz-Muzeum. Afektywna przestrzeń przekazu doświadczenia traumatycznego [w:] Obóz-Muzeum. Trauma we współczesnym wystawiennictwie, Wydawnictwo Universitas na zlecenie Muzeum Stutthof, Kraków 2013, s. 139-150.

Jakubowicz Rafał, Ekstaza pamięci, rozmowa z Arturem Żmijewskim, „Pro Memoria. Pismo Muzeum Auschwitz-Birkenau”, Oświęcim, 2009, nr 2, s. 190-194.

Leociak Jacek, Czy sztuka może nas uratować? O przedstawieniach Holocaustu, sztuce krytycznej i współczesnej humanistyce. Rozmowa z Ewą Domańską i Piotrem Piotrowskim [w:] „Zagłada Żydów. Studia i materiały. Pismo Centrum Badań nad Zagładą Żydów, Instytut Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa, 2012, s. 505-524.

Potel Jean-Yves, Koniec niewinności. Polska wobec swojej żydowskiej przeszłości, Wydawnictwo Znak, Kraków, 2010

Polska-Izrael-Niemcy. Doświadczenie Auschwitz dzisiaj, red. Delfina Jałowik, Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie, Kraków, 2015
Obok. Polska-Niemcy. 100 lat historii w sztuce, red. Małgorzata Omilanowska, Wyd. Zamku Królewskiego w Warszawie, 2011

Sztuka jako rozmowa o przeszłości, Wyd. Fundacji Stefana Batorego, Warszawa, 2009

Sztuka polska wobec Holokaustu, Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma, Warszawa, 2013,

Ślady Holokaustu w imaginarium kultury polskiej, red. Justyna Kowalska-Leder, Paweł Dobrosielski, Iwona Kurz, Małgorzata Szpakowska, Wyd. Instytut Kultury Polskiej Wydział Polonistyki UW, Wyd. Krytyki Politycznej, Warszawa 2017

Biogram artysty:

Artur Żmijewski (ur. 1966) ukończył Wydział rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie w 1995 roku, gdzie studiował w pracowni prof. Grzegorza Kowalskiego. Tworzy instalacje, obiekty i fotografie, a przede wszystkim wideo i filmy. Żmijewski pracuje również jako kurator i krytyk sztuki, od 2006 roku jest redaktorem artystycznym "Krytyki Politycznej".

W 1995 roku otrzymał stypendium w Gerrit Ritveld Akademie w Amsterdamie, w 2000 prestiżową nagrodę Fondazione Sandretto Re Rebaudengo Per L'Arte. W 2005 roku reprezentował Polskę na 51 Biennale Sztuki w Wenecji filmem "Powtórzenie".
Film "Oni" miał swoją premierę w ramach międzynarodowej wystawy Documenta 12 w Kassel w 2007 roku. W latach 2007-2008 był stypendystą DAAD Artists in Residence w Berlinie, podczas którego zrealizowano pierwszą serię filmów pod tytułem "Demokracje". W 2010 Żmijewski otrzymał prestiżową Nagrodę Ordway przyznawaną przez New Museum w Nowym Jorku oraz Creative Link for the Arts. Artur Żmijewski był kuratorem 7. Berlin Biennale (2012).
Najnowsze prace Artura Żmijewskiego "Realizm” i „Spojrzenia" prezentowane były w 2017 roku na wystawie Documenta 14 w Atenach i Kassel. Zostały uznane przez New York Times za "najważniejsze i najbardziej niepokojące" prace na tej wystawie. Brytyjski dziennik The Guardian podsumował twórczość Żmijewskiego w 2010 roku jako "eksponującą paskudne, ale fundamentalne problemy, które prześladują ludzkość".


Filmy Żmijewskiego znajdują się w zbiorach Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Nowym Jorku, Neue Pinakothek w Monachium, Tate Modern w Londynie, Rubell Family Foundation w Miami, Zachęta Narodowa Galeria Sztuki w Warszawie, Erste Bank Collection w Wiedniu, Louis Vuitton Foundation w Paryżu .

 

Komentarz artysty z katalogu Berlin Biennale:

Miejsce: główny budynek KW

Film Berek powstał w 1999 roku. Przedstawia on grupę dorosłych bawiących się w dziecięcą grę. Są nadzy, biegają dookoła, dużo się śmieją, ale są również bardzo poważni – świadomi, że znajdują się w komorze gazowej byłego nazistowskiego obozu zagłady.

Berek traktuje o tej części historii, która jest uważana za „nietykalną” i o pamięci zbyt bolesnej, aby wystarczyły jej oficjalne obchody. Pomordowani są ofiarami – ale my, żyjący, także nimi jesteśmy. I również potrzebujemy leczenia lub terapii: by móc stworzyć symboliczną alternatywę i widzieć śmiech oraz życie zamiast martwych ciał. Berek jest o tym, w jaki sposób możemy się zmierzyć z brutalną historią i pracować nad narzuconą nam pamięcią. Aktywne podejście do historii i próba uwolnienia się od traumy są możliwe.

Dyrektor Martin-Gropius-Bau, Gereon Sievernich, oskarżył mnie o brak szacunku dla godności ofiar Holokaustu i usunął Berka z wystawy Obok. Polska – Niemcy. 1000 lat historii w sztuce, kuratorowanej przez Andę Rottenberg (23 września 2011 – 9 stycznia 2012). Sievernich wydaje się nieświadomy faktu, że akt cenzury zawsze uderza w godność żyjących. Udaje, że zna prawdę, i narzuca swoją wersję wydarzeń, zamiast pozwolić na debatę.

Antropolożka Joanna Tokarska-Bakir wysłała mi niedawno swój komentarz na temat tego zdarzenia:
To ciekawe, że cała ta sprawa Berka wybucha właśnie teraz. Praca jest przecież stara. Chciałabym podkreślić, w jaki sposób zrywa ona z kiczem zagłady – przedstawianym jako strażnik pamięci, a jednocześnie niszczącym tą pamięć i sprawiającym, że Holokaust pozostaje kwestią tylko i wyłącznie żydowską. Twoje wideo jest sposobem radzenia sobie z tym przemocowym zagarnięciem Holokaustu – poprzez szokujące przepracowanie tego, co zakrzepło w podniosłych interpretacjach kontrolowanych przez „arcykapłanów”.

Chciałabym również powiedzieć – i teraz, bardziej niż kiedykolwiek wcześniej, wydaje mi się, że tak rzeczywiście jest – że wszystkim, którzy czujemy, że jest jeszcze wiele do powiedzenia, jest coraz trudniej trafić do odbiorców, bo nikt nie chce już więcej słuchać o Shoah. Wydarzenia tak graniczne jak Holokaust i ich przedstawienia nigdy nie mogą znaleźć właściwego sobie miejsca – zawsze jest ich zbyt mało lub zbyt dużo.

W Polsce powszechna jest opinia, że jest ich za dużo. Wydaje mi się, że ten człowiek [Hermann Simon, dyrektor Nowej Synagogi w Berlinie Fundacji Centrum Judaicum Foundation, który wysłał do Sievernicha list wyrażający potępienie dla filmu] również myśli w ten sposób – nie rozumie języka sztuki, ale jest wystarczająco ważny dla Niemców, by go posłuchali (niemieckie kompleksy). Ktoś powinien mu z całym szacunkiem wyjaśnić, że jest w błędzie. Jako ofiara nie ma wyłącznego prawa do publicznej debaty. (…) W Berku odnalazłeś symbol czegoś, o czym nikt już nie chce słyszeć. Oszukałeś polskich strażników pamięci. Umieściłeś dwie rzeczy – nagość i dziecięcą zabawę [berek] – w kontekście pamięci: a mianowicie tym samym, w którym mordowani byli Żydzi. I to jest bardzo dużo.

Dlatego też pokazujemy Berka na biennale w Berlinie – w reakcji na impulsy cenzury, autocenzury i unikania dyskusji.

Artur Żmijewski jest artystą i członkiem Krytyki Politycznej. Mieszka w Berlinie i Warszawie.

ZOBACZ TAKŻE