W sercu kraju
Kolekcja Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie

W stosunkowo krótkim czasie – Muzeum zostało założone w 2005 roku – instytucja pozyskała ponad 300 dzieł. Są to przede wszystkim zakupy zrealizowane w ramach programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Międzynarodowe kolekcje sztuki współczesnej” oraz dary i depozyty artystów, osób prywatnych, w tym darczyńców Towarzystwa Przyjaciół Muzeum, oraz firm. Wiele z prac zgromadzonych w kolekcji powstało na zamówienie Muzeum, podczas realizowanych przez tę instytucję wystaw i projektów publicznych (są to dzieła takich artystów jak Sanja Iveković, Zbigniew Libera, Sharon Hayes czy Paweł Althamer).

Na zbiory Muzeum składają się także archiwa artystyczne (m.in. ponad 150 tysięcy negatywów wybitnego fotografa Eustachego Kossakowskiego czy zbiór filmów i fotografii dokumentujących działalność niezwykle istotnej dla polskiej sztuki po 1989 roku Pracowni prof. Grzegorza Kowalskiego na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie) oraz liczący kilkaset tytułów zbiór filmów artystów dostępny online pod szyldem Filmoteka Muzeum.

Wystawa „W sercu kraju” jest największym z dotychczasowych projektów wystawienniczych Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. Odzwierciedla skalę i rozmach projektu instytucjonalnego, jakim jest Muzeum. Mniejsze fragmenty kolekcji prezentowane były wcześniej w tymczasowej siedzibie instytucji, bloku mieszkalnym przy ulicy Pańskiej 3 („Sztuka cenniejsza niż złoto” i „3xTAK”), w Pałacu Prezydenckim w Warszawie („Jaka sztuka dziś, taka Polska jutro”), a także podczas pokazów zagranicznych: w Instytucie Sztuki Współczesnej KW w Berlinie („Early Years”), Instytucie Polskim w Rzymie („Vede Cose Che Non Ci Sono”) oraz w Biełych Pałatach w Moskwie („Audytorium Moskwa”). Pojedyncze dzieła z kolekcji podróżowały do wielu prestiżowych muzeów i galerii sztuki w Polsce i za granicą. Przykładowo, rzeźba Czarny papież i czarna owca Mirosława Bałki prezentowana jest na głównej wystawie tegorocznego Biennale Sztuki w Wenecji.

Na wystawie W sercu kraju zaprezentowanych zostało ponad 150 prac z kolekcji Muzeum. Budują one kilka przecinających się osi tematycznych, takich jak globalizacja historii sztuki, związki między miastem a współczesną produkcją artystyczną, emancypacyjne narracje w sztuce, problematyka (konstruowania) pamięci i historii, język i etyka nowoczesności, społeczne zaangażowanie artystów, a także – temat rzadko podejmowany na wystawach sztuki współczesnej – manifestacje duchowości. Tytuł wystawy zaczerpnięty został z delirycznej powieści Johna M. Coetzee’ego, gdzie „serce kraju” jest dziurą, pustką, trudnym do zaspokojenia fantazmatem fizycznego spełnienia i dojrzewania (tożsamości, ciała, identyfikacji ze wspólnotą). W kontekście Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie tytuł ten odnosi się w dużej mierze do planowanej lokalizacji tej instytucji – placu Defilad, niegościnnej „wyrwy” w centrum stolicy, jak i do modernizacyjnych tęsknot, których artyści i instytucje sztuki stają się często moralnymi zakładnikami.

Wystawa „W sercu kraju” jest zapowiedzią i szkicem do stałej kolekcji, która będzie eksponowana w przyszłym gmachu Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. Stanowi odpowiedź na wieloletnie starania środowiska artystycznego w Polsce, dążącego do stworzenia kolekcji sztuki o globalnym zasięgu, która jednocześnie definiowałaby oraz eksponowała najważniejsze postawy i nurty sztuki polskiej. Kolekcja ta analizuje związki pomiędzy sztuką, miastem, polityką i historią, poszukując i wizji przyszłości, i nowych odczytań przeszłości. Jednocześnie kolekcja zwraca uwagę na korzenie nowoczesności, na postawy charyzmatycznych artystów z XX wieku, takich jak Alina Szapocznikow i Andrzej Wróblewski, którzy pozostają inspiracją dla współczesnych praktyków i teoretyków sztuki.

Polscy artyści obecni są dziś na najważniejszych wydarzeniach artystycznych na świecie (Documenta w Kassel, Biennale Sztuki w Wenecji, Biennale Sztuki Współczesnej w Berlinie etc.), jednocześnie tracąc swą uprzywilejowaną historycznymi uwarunkowaniami pozycję („odrobiona lekcja” zachodnioeuropejskich instytucji i krytyków sztuki, którzy odkrywali na początku XXI wieku awangardę z krajów byłego Bloku Wschodniego). Na wystawie „W sercu kraju” sztuka polska eksponowana jest jako integralny element globalnego obiegu artystycznego, po raz pierwszy też w polskiej kolekcji sztuki współczesnej tak mocno obecne są dzieła twórców nie-zachodnich, m.in. z Egiptu, Meksyku, Izraela czy Libii. Artyści z Polski poruszają aktualne tematy społeczne, polityczne czy etyczne, a jednocześnie nie porzucają lokalnej specyfiki, odnosząc się często do „polskich” tematów. Wystawa „W sercu kraju” jest też próbą przedstawienia w nowym świetle polskiego doświadczenia transformacji polityczno-ekonomicznej (oraz jej obyczajowych, etycznych i społecznych reperkusji) oraz opisania fenomenów artystycznych, które towarzyszyły przemianom w Europie Środkowo-Wschodniej drugiej połowy XX wieku. Historia powszechna zapamiętywana i utrwalana jest również poprzez kanoniczne dzieła sztuki tworzone w danej epoce – kolekcja Muzeum skonstruowana jest więc wokół pytań o relacje między współczesnością a dzisiejszą produkcją artystyczną. Co dzieła sztuki mówią nam o świecie na zewnątrz, poza autonomiczną strefą muzeum? Jakie są powinności i zadania artysty wobec społeczeństwa? Jaka jest relacja między dzisiejszym widzem a dziełem sztuki w muzeum? Czy wreszcie: jak długo trwa współczesność i kiedy zamienia się ona w historię?

Wystawę „W sercu kraju” uzupełnia interdyscyplinarny program towarzyszący – performansy, wykłady i sesje naukowe, pokazy filmowe i warsztaty. Nowe konteksty i odczytania dzieł zgromadzonych przez Muzeum konstruowane będą podczas spotkań z ekspertami z różnych obszarów sztuki, przy aktywnym udziale publiczności.

Artyści

Paweł Althamer, Francis Alÿs, Mirosław Bałka, Yael Bartana, Wojciech Bąkowski, Miron Białoszewski, Cezary Bodzianowski, Geta Brătescu, Iwan Brażkin, Wojciech Bruszewski, Michał Budny, Rafał Bujnowski, Duncan Campbell, Anne Collier, Abraham Cruzvillegas, Olga Czernyszewa, Julia Dault, Oskar Dawicki, Nathalie Djurberg, Jimmie Durham, Bracha L. Ettinger, Ruth Ewan, Omer Fast, Yona Friedman, Ion Grigorescu, Aneta Grzeszykowska, Wiktor Gutt i Waldemar Raniszewski, Sharon Hayes, Jonathan Horowitz, Sanja Iveković, Ken Jacobs, Żanna Kadyrowa, Polina Kanis, Leszek Knaflewski, Daniel Knorr, Archiwum Pracowni prof. Grzegorza Kowalskiego, Wojciech Krukowski i Akademia Ruchu, Paweł Kwiek, KwieKulik, Zbigniew Libera, Klara Lidén, Sarah Lucas, Goshka Macuga, Teresa Margolles, Adrian Melis, Gustav Metzger, Aernout Mik, Teresa Murak, Laurel Nakadate, Deimantas Narkevičius, Krzysztof Niemczyk, Paulina Ołowska, Ewa Partum, Dan Perjovschi, Pratchaya Phinthong, Marek Piasecki, Seth Price, R.H. Quaytman, Joanna Rajkowska, Mykoła Ridnyj, Józef Robakowski, Bianka Rolando, Wilhelm Sasnal, Jadwiga Sawicka, Jacek Sempoliński, Wael Shawky, Ahlam Shibli, Slavs and Tatars, Jack Smith, Roman Stańczak, Frances Stark, Jan Styczyński, Alina Szapocznikow, David Ter-Oganian, Teresa Tyszkiewicz, Piotr Uklański, Zbigniew Warpechowski, Helena Włodarczyk, Krzysztof Wodiczko, Andrzej Wróblewski, Akram Zaatari, Stanisław Zamecznik, Anna Zaradny

Wystawa pod honorowym patronatem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Bogdana Zdrojewskiego.