Twoje miasto to pole walki
WARSZAWA W BUDOWIE 6
Wystawa „Twoje miasto to pole walki” podejmuje temat związków sztuki i warunków jej produkcji w mieście zdominowanym logiką ideologii neoliberalnej ostatnich 25 lat.
Był to czas złamania wpływu jednej władzy na przestrzeń miasta. Ujawniły się nowe, złożone konflikty sięgające różnych, nierzadko historycznych czy religijnych odniesień w jego siatce pojęć. Miasto stało się na powrót areną otwartej polityki, ekonomii i sporów światopoglądowych.
Zaowocowało to z jednej strony obywatelską aktywnością ruchów miejskich, usiłujących oddolnie negocjować wszelkie zmiany. Z drugiej zaś strony miasto stało się przestrzenią nieuregulowanego targu zdominowanego wizją zysku. Eufemizm wolnego rynku stał się w tej wizji narzędziem monopolu wielkich korporacji i konkurencyjnego wyścigu, mającego swoich widocznych zwycięzców i niewidzialnych przegranych. Odzyskane miasto szybko zaczęło się rozwarstwiać na odzysaną przestrzeń wspólną i odgrodzony teren sprywatyzowany.
Warszawa, jako stolica, pozostaje nie tylko miastem swoich mieszkańców, lecz miejscem, w którym podejmowane są decyzje, dobijane targi, manifestowane żądania i postawy dotyczące innych części kraju.
Artyści stali się jednymi z wielu decydentów widzialnego kształtu miasta. Nierzadko ich prace były przykładem krytycznej refleksji, inicjowały spory, stając się papierkiem lakmusowym społecznych napięć, nasycając się nową treścią. Inne projekty powstawały na zlecenie mecenasów czy korporacji, aby ulepszać przestrzeń życia – dekorując, a czasem gentryfikując w duchu mody na festiwale sztuki w przestrzeni publicznej, „gadżetując” promujące się miasta. Nieliczne dzieła stawały się z kolei „mikrofonem społecznym” wykluczonych. Na wystawie prezentujemy różne przykłady tych realizacji, zarówno udane, jak i chybione wobec założeń.
Militarystyczny tytuł nawiązuje do słynnej pracy Barbary Krueger „Twoje ciało to pole walki”, pokazywanej w Warszawie w 1995 roku w kontekście dyskusji o prawie kobiet do aborcji. Trawestacja ta wskazuje na cielesną recepcję zagadnienia. Punktem wyjścia dla wszelkiego działania czy świadomości jest nasze ciało, a w sensie społecznym – pojedyncze, podmiotowe ciało obok drugiego. Dwa ciała inicjują ekonomię (na przykład wymianę), zaś trzy – politykę, wypracowanie wzajemnych pozycji.
Wystawa prezentowana jest na dwóch piętrach Domu Towarowego Braci Jabłkowskich, jednego z warszawskich symboli rozkwitu Polski w dwudziestoleciu międzywojennym, zmieniającego kilkakrotnie swoją funkcję w okresie PRL-u i III RP (sklepy, biura, galeria sztuki). Ten „magazyn zadowolonych klientów”, jak go reklamowano, staje się paradoksalnie tłem wizualnej historii polskiej transformacji i jej następstw w ujęciu sztuk wizualnych. Ważną ich część stanowi pomijany w wielu podsumowaniach polskich przemian wątek kosztów społecznych: pogorszenia się warunków życia dużej części mieszkańców, dla których zabrakło „siatki asekuracyjnej” w polskiej „terapii szokowej”.
Pokaz złożony jest z najważniejszych, choć czasem zapomnianych prac powstałych po 1989 roku, poświęconych obrazowi społecznych przemian miasta. Artyści pokazywani na wystawie reprezentują różne pokolenia, metody artystyczne, środowiska, używają różnych mediów i stanowią szeroki przekrój polskiej sceny artystycznej. Wystawiane są też dokumentacje działań artystycznych.
Zaskakujące, że podczas procesu transformacji zagadnienie warunków ekonomicznych nie doczekało się artystycznej refleksji w postaci licznych prac (podobnie w teatrze, filmie czy literaturze). Lata 90. były obfite w dzieła o narracji liberalnej pod względem obyczajowym, ale nie socjalnym. Jak pisali poeci w 1992 roku: „na mieście ni chuja idei” (Marcin Baran, Marcin Sendecki, Marcin Świetlicki). W dużej mierze artyści zaufali ideologii niewidzialnej ręki wolnego rynku, budząc się w efekcie jako prekariusze, outsiderzy procesu. Ostatnio zaczęli podejmować ten temat, uświadamiając sobie, że dotyczy on bezpośrednio również ich.
Próba systematyzacji sztuki tego ćwierćwiecza w społeczno-ekonomicznym ujęciu wyglądałaby nastepująco:
- nieliczne dzieła z lat 90. związane z tematem atomizacji społeczeństwa poddanego presji konkurencyjności;
- agorafilia versus agorafobia związana z realizacjami tak zwanej sztuki w przestrzeni publicznej po 2000 roku;
- antykorporacyjne prace w duchu alteglobalistycznej krytyki kapitalizmu, szczególnie liczne po ukazaniu się książki „No Logo” Naomi Klein;
- działania artystów związane z ekonomiczną pozycją artysty w społeczeństwie (m.in. powstanie Obywatelskiego Forum Sztuki Współczesnej, strajk artystów w 2012 roku).
Wystawa zachęca do tworzenia alternatywnych obrazów historii. Ma również skłonić do spojrzenia na polskie życie artystyczne od strony uwarunkowań ekonomicznych i relacji ze społeczeństwem nie tylko w katogoriach „zimnej wojny sztuki ze społeczeństwem” czy „stosowanych sztuk społecznych”, ale jako medium uczestniczącej formacji społecznej: świadomej części społeczeństwa, które poprzez krytykę własnych instytucji przeżywa demokrację. Temat miejsca socjalnej samoświadomości artysty staje się zatem równoległą narracją wystawy Twoje miasto to pole walki.
Artyści biorący udział w wystawie: Jacek Adamas, Paweł Althamer, Azorro, Michał Budny, Bogna Burska, Hubert Czerepok, Wojciech Duda, Rafał Jakubowicz, Anna Janczyszyn, Katarzyna Górna, Grzegorz Klaman, Michał Korchowiec, Jarosław Kozakiewicz, Barbara Kreuger, Karolina Kucia, Zbigniew Libera, Darri Lorenzen, Franciszek Orłowski, Katarzyna Przezwańska, Mariola Przyjemska, Wojciech Puś, Joanna Rajkowska, Alicja Rogalska, Natalia Romik, Robert Rumas, Łukasz Surowiec, Jan Smaga, Mikołaj Storowieyski, Jerzy Truszkowski, Łukasz Trzciński, Krzysztof Wodiczko, Marek Wasilewski.
