After Year Zero
Powojenny uniwersalizm i geografie współpracy

Pierwszym była żelazna kurtyna, wzdłuż której na prawie pół wieku wyznaczono linię frontu zimnej wojny. Jednak dziś, gdy tysiące ludzi giną w toni Morza Środziemnego, próbując przedrzeć się przez kordon chroniący dawne europejskie metropolie kolonialne, konieczne jest też przyjrzenie się drugiej kurtynie, która podzieliła świat po 1945 roku – „kurtynie kolorowej”, za którą, w toku dekolonizacji, narodził się tak zwany Trzeci Świat.

Pokazywana w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie wystawa to druga odsłona projektu realizowanego od 2013 roku przez Haus Der Kulturen der Welt (HKW) w Berlinie. Muzeum i HKW przygotowały także towarzyszącą wystawie książkę. Projekt zaś jest pokłosiem cyklu warsztatów i debat prowadzonych w Algierze, Dakarze, Johannesburgu, Paryżu i Brukseli pod wspólnym tytułem „Matters of Collaboration”. Ich głównym tematem było krytyczne spojrzenie na dawne i obecne relacje między Europą i Afryką, z jednej strony kolaborację śwtata postkolonialnego z neokolonialnym wrogiem, z drugiej - współdziałanie, pojmowane jako tworzenie wspólnego pola i generowanie wizji politycznych.

Wyrosłe z Oświecenia uniwersalistyczne pretensje kolonializmu i jego „misji cywilizacyjnej” zostały przez ruchy antykolonialne odrzucone już dawno. Reakcją na II wojnę światową i „upadek cywilizacji” w samym sercu Europy było jednak utworzenie Organizacji Narodów Zjednoczonych, instytucji o uniwersalistycznych ambicjach, zaś każda ze stron żelaznej kurtyny stworzyła własną wizję uniwersalizmu i podjęła próby eksportowania jej do wyzwalającego się z okowów kolonializmu tak zwanego Trzeciego Świata. Reakcją tego świata, zapoczątkowaną symbolicznie poprzez „Konferencję solidarności Azji i Afryki”, która odbyła się w kwietniu 1955 roku w indonezyjskim Bandungu, było m.in. powstanie Ruchu Państw Niezaangażowanych, wzmocnienie ruchów dekolonizacyjnych i narodziny perspektywy postkolonialnej. Wystawa „After Year Zero” przybliża historię tych porządkujących powojenny świat narracji.

Wśród prac prezentowanych na wystawie znalazła się dwukanałowa instalacja Johna Akomfraha „Przemieniona noc” (Transfigured Night). Jest to wizualny i dźwiękowy kolaż opisujący relację pomiędzy postkolonialnym państwem i jego mieszkańcami, który alegorycznie odnosi się do mistycznego wiersza miłosnego niemieckiego romantyka Richarda Dehmela oraz inspirowanej nim jednej z najgłośniejszych kompozycji Arnolda Schoenberga pod tym samym tytułem. Yervant Gianikian i Angela Ricchi Lucchi prezentują film „Pays Barbare” – wynik swojej pracy z archiwalnymi materiałami filmowymi dotyczącymi podboju Etiopii przez faszystowskie Włochy w 1935 roku. Praca Otolith Group jest poświęcona znaczkom pocztowym wyemitowanym w Ghanie od 1957 do 1966 roku, które tworzą rodzaj „politycznego kalendarza” Panafrykanizmu. Z kolei Kader Attia śledzi afroamerykańskie i afrykańskie korzenie bluesa.

Wystawę otwiera krótkometrażowy film Jihan El-Tahri zatytułowany „Momenty flagowe” (Flag Moments). Ukazuje on obchody rocznic odzyskania niepodległości w różnych państwach afrykańskich. Zawiera także zapis rozmowy z byłą rzeczniczką Afrykańskiego Kongresu Narodowego, Jesse Duarte, która wspomina spory wokół rozsadzenia gości na oficjalnej, państwowej kolacji z okazji zakończenia ery apartheidu w 1994 roku. Wydawać by się mogło, że antykolonialne aspirację Afryki zostały wówczas nareszcie spełnione na całym kontynencie, jednak ta nieco anegdotyczna sytuacja pokazuje, że wyjście z jednej ramy ideologicznej nie oznacza automatycznie wejścia na nowe, dziewicze terytorium.