Globalne widzenie i wyobraźnia z marginesu
Wykład prof. Susan Buck-Morss
Wykład i rozmowa z prof. Susan Buck-Morss poświęcone będą pytaniom o to, w jaki sposób kształtujemy naszą lokalną wyobraźnię w odniesieniu do aktualnych wyzwań politycznych i problemów społecznych.
Ale nie tylko - spotkanie poświęcone będzie także pytaniom o to, w jaki sposób wizualizujemy przeszłość i przyszłość, a przede wszystkim, jakimi narzędziami krytycznymi możemy wciąż posługiwać się, by zachować czujność, ostrość widzenia, ale także zdolność czynienia właściwych rozróżnień i analogii.
Susan Buck-Morss to badaczka, która bacznie przygląda się porowatym granicom systemów znaczeń, poszukuje pęknięć w pozornie spójnej nowoczesnej narracji o wolności, emancypacji i człowieczeństwie. Sięga przy tym poza wyspecjalizowane języki poszczególnych dyscyplin, z których czerpie i miesza je. Jest przy tym wnikliwą obserwatorką kultury wizualnej.
Okazją do wizyty Susan Buck-Morss w Warszawie jest opublikowanie przez Krytykę Polityczną polskiego przekładu jej ostatniej książki „Hegel, Haiti i historia uniwersalna” (Warszawa 2014).
Prof. Susan Buck-Morss
Wykładowczyni w CUNY Graduate Center, w Nowym Jorku, Professor Emeritus na Cornell University w Ithace. Studiowała przede wszystkim kontynentalną teorię krytyczną, specjalizowała się w myślicielach Szkoły Frankfurckiej. Jej liczne prace naukowe, książki i artykuły czerpią z wielu dyscyplin takich jak: historia sztuki, studia nad kulturą wizualną, architektura, nauki polityczne, kulturoznawstwo, germanistyka, historia, filozofia czy politologia. Jest autorką The Origin of Negative Dialectics (1977), The Dialectics of Seeing (1991), Dreamworld and Catastrophe (2002), Thinking Past Terror (2003), Hegel, Haiti, and Universal History (2009). Aktualnie pracuje nad projektem poświęconym filozofii historii: History as the Cosmology of Modernity.
Dr Katarzyna Bojarska
Adiunkt w Instytucie Badań Literackich PAN, w Zespole do Badań nad Literaturą i Kulturą Późnej Nowoczesności, członkini Uniwersytetu Muri im. Franza Kafki. Autorka tekstów i przekładów zainteresowana relacjami sztuki, literatury, historii i psychoanalizy. Tłumaczka m.in. książki Dominicka La Capry Historia w okresie przejściowym. Doświadczanie, tożsamość, teoria krytyczna. (Kraków 2009) Pracuje nad przekładem książki Susan Buck-Morss Hegel, Haiti and Universal History. Autorka książki Wydarzenia po Wydarzeniu: Białoszewski – Richter – Spiegelman (Warszawa 2013).
"Hegel, Haiti i historia uniwersalna"
Kiedy w 2000 roku Susan Buck-Morss opublikowała w piśmie „Critical Inquiry” artykuł zatytułowany „Hegel i Haiti”, wzbudził on ogromne zainteresowanie i wywołał falę krytyki wśród badaczy o różnych specjalizacjach. Autorkę chwalono przede wszystkim za spektakularną krytykę eurocentryzmu, ganiono zaś za ożywanie idei historii uniwersalnej czy humanizmu. Buck-Morss zdecydowała się odpowiedzieć na liczne głosy polemiczne i w ten sposób powstał esej, „Historia uniwersalna”, który stał się drugą częścią książki „Hegel, Haiti i historia uniwersalna”. To książka prowokująca i niełatwa nie tylko dlatego, że wywraca na nice liczne dominujące wyobrażenia o nowoczesności, historii, wolności, ale także dlatego, że wymierzona jest w etyczne i polityczne aspekty uprawiania dziś humanistyki.
Ta niepozorna książka krytykuje zatem z jednej strony eurocentryczny model historii uniwersalnej, z drugiej zaś odrzucenie wszelkiej koncepcji uniwersalności na rzecz wielości alternatywnych modeli. Buck-Morss szuka źródeł historycznego projektu wolności poza europejskim oświeceniem i jego spuścizną. Zaczyna od postawienia następującego pytania: skąd wywodzi się Heglowska dialektyka panowania i niewoli? I poszukując nań odpowiedzi w pismach takich badaczy, jak Pierre-Franklin Tavarès czy Nick Nesbitt, dochodzi do wniosku, że filozof był nie tylko świadom przebiegu rewolucji na Haiti w latach 90. XVIII wieku, ale że z tego wydarzenia historycznego czerpał inspiracje dla swojej koncepcji walki o uznanie. Autorka uważa, że rozdzielenie Hegla i Haiti, wyparcie rewolucji haitańskiej z historii zachodniej myśli filozoficznej i politycznej, stanowi podwaliny dla nowoczesnego eurocentryzmu a nawet rasizmu.
Buck-Morss przekonuje, że dla wielu oświeceniowych filozofów takich jak: Hobbes, Locke, Rousseau, a wreszcie Kant, niewolnictwo pozostawało abstrakcyjną ideą i to na tej abstrakcyjnej idei, nie rzeczywistym, historycznym doświadczeniu niewolnictwa, czy przeciw niemu, tworzyli swoje koncepcje wolności; jednocześnie pozostając ślepi na otaczającą ich rzeczywistość polityczną, społeczną i gospodarczą. Hegel, pod pewnym względem, stanowi wyjątek i dlatego staje się bohaterem jej narracji.
I to właśnie takie wyjątki napędzają ten wywód i projekt „historii uniwersalnej”. Buck-Morss bacznie przygląda się porowatym granicom systemów znaczeń, poszukuje pęknięć w pozornie spójnej nowoczesnej narracji o wolności i człowieczeństwie. Sięga poza wyspecjalizowane języki poszczególnych dyscyplin, z których czerpie i miesza je. Penetruje ruiny doświadczenia rewolucyjnego, utopii, nadziei i wspólnoty. Jej celem, jak sama deklaruje, jest poszerzenie granic naszej wyobraźni historycznej, które ma przede wszystkim służyć wyzwoleniu się z zaklętego kręgu przemocy. Namawia zatem, byśmy sięgnęli po to, co nasze, po wydarzenia, idee i bohaterów, których możemy i powinniśmy uznać za swoje. Niewiele jest tak niepozornych książek, które pomieściłyby tyle fascynujących opowieści, nowych interpretacji, tak pobudzały do myślenia i rozpalały wyobraźnię.
