Pokaz / wysłuchanie prac grupy Prometeusz

  • Pokaz / wysłuchanie prac grupy Prometeusz

    Grupa Prometeusz, Wieczny ruch (kadr), 1969, taśma 35 mm (zdigitalizowana)

Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie zaprasza na pokaz i wysłuchanie prac prezentowanej na wystawie „Inny Trans-Atlantyk” grupy Prometeusz, która w pionierski sposób integrowała dźwięk z efektami wizualnymi. 

Wydarzeniu będzie towarzyszył krótki film dokumentalny przybliżający sylwetki członków kolektywu i ich śmiałe eksperymenty.

Grupa badawcza Prometeusz działała przy Instytucie Lotnictwa w rosyjskim Kazaniu. Choć żaden z pracowników eksperymentalnego laboratorium nie miał wykształcenia artystycznego, tworzone przez nich filmy, wideoinstalacje i performanse są dziś uznawane za jedne z pionierskich prac sztuki mediów i wideoartu. Prometeusz narodził się w studenckim akademiku Uniwersytetu Technologicznego, którego studenci byli zainteresowani integrowaniem efektów wizualnych i dźwiękowych oraz zjawiskiem synestezji, dzięki któremu doświadczenia charakterystyczne dla jednego zmysłu mogły poruszać inne. Obrazy nie były przez nich traktowane jako ilustracje dźwięku, przeciwnie – były one równorzędnym medium doświadczania utworów. Choć propaganda radziecka potępiała sztukę niefiguratywną, jej niechęć można było złagodzić, utożsamiając działalność z eksperymentami naukowo-technologicznymi. Po upadku komunizmu Prometeusz intensywnie eksplorował potencjał przestrzeni dyskotekowych, wydając nawet podręcznik technologii dyskotekowej.

Jeśli istnieją kosmici tworzący sztukę, to najprawdopodobniej jest to muzyka dla oczu, ponieważ w odróżnieniu od dźwięku światło rozchodzi się wszędzie – uważał Bułat Galejew, wieloletni kierownik grupy badawczej Prometeusz, działającej przy Instytucie Lotnictwa w rosyjskim Kazaniu. Choć żaden z pracowników eksperymentalnego laboratorium nie miał wykształcenia artystycznego, tworzone przez nich filmy, wideoinstalacje i performanse są dziś uznawane za jedne z pionierskich prac sztuki mediów i wideoartu. Grupa na czele z Galejewem konstruowała urządzenia pozwalające integrować muzykę z efektami wizualnymi, a także tworzyła na skalę przemysłową skomplikowane urządzenia do realizowania monumentalnych spektakli świetlnych w miejskiej przestrzeni. Prometeusz narodził się w studenckim akademiku Uniwersytetu Technologicznego, gdzie dwóch studentów, Oleg Szornikow i Konstantin Wasiljew, postanowiło zorganizować audiowizualny koncert V symfonii Aleksandra Skriabina zatytułowanej "Prometeusz: Poemat ognia". Wybór utworu nie był przypadkowy, ponieważ zmarły w 1915 roku kompozytor dążył do tego, by jego muzyka stała się multisensorycznym doświadczeniem quasi-religijnym. Szornikow i Wasiljew w przestrzeniach uczelni zbudowali masywną, kartonową hemisferę, za którą umieścili system kolorowych świateł połączonych z urządzeniem synchronizującym ich funkcjonowanie z muzyką. Koncert odniósł ogromny sukces, dzięki czemu studentom zainteresowanym kontynuowaniem badań nad integrowaniem efektów wizualnych i dźwięku udostępniono osobną przestrzeń, a do grupy niedługo potem dołączył absolwent wydziału matematyki i fizyki Bułat Galejew, szybko wyrastając na lidera Prometeusza.

Podstawowym zjawiskiem, wokół którego koncentrowały się ich badania, była synestezja – dzięki niej doświadczenia charakterystyczne dla jednego zmysłu mogły poruszać inne. Dlatego Galejew, tworząc wizualizacje, nie traktował ich jako ilustracji dźwięku, przeciwnie – były one równorzędnym medium doświadczania utworów. Kluczową pożywką dla eksperymentów Prometeusza stanowiło inspirowane muzyką malarstwo abstrakcyjne Wasilija Kandinskiego. Choć propaganda radziecka potępiała sztukę niefiguratywną, jej niechęć można było złagodzić, utożsamiając działalność z eksperymentami naukowo-technologicznymi. Dlatego Galejew często powtarzał, że Prometeusz tylko częściowo działał w undergroundzie, gdyż wbrew wyobrażeniom o awangardowej kulturze tworzonej w ciemnych piwnicach i ciasnych garażach, ta była produkowana pod auspicjami władzy. Mimo wszystko żmudne i często niemające jasno wyznaczonego celu eksperymenty trzeba było uzasadnić, dlatego zespół Prometeusz realizował też projekty, takie jak instalacja świetlna umieszczona na wieży cytadeli w Kazaniu, która włączała się w momencie bicia dzwonów, lub system świetlny umieszczony na dachu cyrku reagujący na warunki pogodowe. Najbardziej niesamowitym urządzeniem użytkowym zaprojektowanym przez badaczy był Człowiek-maszyna – aparat służący do monitorowania działania różnego typu systemów elektronicznych, od taśm w fabrykach po statki kosmiczne. Gdy wszystko działało prawidłowo, ekran wyświetlał świetlne wizualizacje, którym towarzyszył dźwięk. Jeśli zaś pojawiała się jakaś usterka, ekran zmieniał się w czerwoną pulsującą powierzchnię synchronizowaną z nieprzyjemnym dźwiękiem. Część filmów eksperymentalnych zrealizowanych przez Prometeusza – jak 10-minutowy "Mały tryptyk" – była wyświetlana w kinach i telewizji w przerwie między seansami. Projekcje poprzedzał głos z offu informujący, że dzieło nie jest przykładem sztuki abstrakcyjnej, ale pokazem spektrum możliwości, jakich dostarcza nowoczesna radziecka technologia. Po upadku komunizmu Prometeusz intensywnie eksplorował potencjał przestrzeni dyskotekowych, wydając nawet podręcznik Technologii dyskotekowej. Po śmierci Galejewa w 2009 roku laboratorium zaczęło działać jako instytut semiotyki użytkowej, porzucając obszar eksperymentów ze sztuką audiowizualną.

Wystawa i inne archiwalne wydarzenia towarzyszące:

DzieńGodzinaNazwa wydarzeniaMiejsce wydarzenia
18:00 Wykład Moda - Pragnienie kosmosu i sztukiwykład Marcina Różyca Powidoki
ul. Wybrzeże Kościuszkowskie 22, Warszawa
12:00 Warsztaty Konstrukcje przyszłościDziałania otwarte MUZEUM nad Wisłą
Wybrzeże Kościuszkowskie 22 (Skwer Kpt. S. Skibniewskiego "Cubryny"), Warszawa
12:00 Oprowadzanie Oprowadzanie po wystawie „Inny Trans-Atlantyk"Ostatni weekend wystawy MUZEUM nad Wisłą
Wybrzeże Kościuszkowskie 22 (Skwer Kpt. S. Skibniewskiego "Cubryny"), Warszawa
13:00 Oprowadzanie Oprowadzanie w języku ukraińskim po wystawie „Inny Trans-Atlantyk”Екскурсія українською мовою виставкою «Трансатлантична альтернатива» MUZEUM nad Wisłą
Wybrzeże Kościuszkowskie 22 (Skwer Kpt. S. Skibniewskiego "Cubryny"), Warszawa
14:00 Oprowadzanie Oprowadzanie w języku angielskimpo wystawie „Inny Trans-Atlantyk. Sztuka kinetyczna i op-art w Europie Wschodniej i Ameryce Łacińskiej w latach 50. – 70.” MUZEUM nad Wisłą
Wybrzeże Kościuszkowskie 22 (Skwer Kpt. S. Skibniewskiego "Cubryny"), Warszawa
16:00 Oprowadzanie Oprowadzanie kuratorskiepo wystawie „Inny Trans-Atlantyk. Sztuka kinetyczna i op-art w Europie Wschodniej i Ameryce Łacińskiej w latach 50. – 70.” MUZEUM nad Wisłą
Wybrzeże Kościuszkowskie 22 (Skwer Kpt. S. Skibniewskiego "Cubryny"), Warszawa
16:00 Wydarzenie Pokaz „Tryptyku dla Grzegorza K.” sióstr Bui MUZEUM nad Wisłą
Wybrzeże Kościuszkowskie 22 (Skwer Kpt. S. Skibniewskiego "Cubryny"), Warszawa
18:00 Performans Performans Kai Kołodziejczyk i Jacka Sienkiewicza MUZEUM nad Wisłą
Wybrzeże Kościuszkowskie 22 (Skwer Kpt. S. Skibniewskiego "Cubryny"), Warszawa
14:00 Oprowadzanie Oprowadzanie kuratorskiepo wystawie „Inny Trans-Atlantyk. Sztuka kinetyczna i op-art w Europie Wschodniej i Ameryce Łacińskiej w latach 50. – 70.” MUZEUM nad Wisłą
Wybrzeże Kościuszkowskie 22 (Skwer Kpt. S. Skibniewskiego "Cubryny"), Warszawa