Jak zrozumieć zagładę?
Oprowadzanie filozoficzne po wystawie „Nigdy więcej. Sztuka przeciw wojnie i faszyzmowi w XX i XXI wieku”
Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie zaprasza na spotkanie, które będzie okazją do wspólnego poszukania odpowiedzi na pytanie, jak mogło dojść do zagłady.
Wystawa „Nigdy więcej” przedstawia sztukę jako formę sprzeciwu wobec wojny. Sztukę antywojenną można wpisać w szerszą perspektywę namysłu filozoficznego nad przyczynami i skutkami straszliwych wydarzeń związanych z ludobójstwem które stanowiło konsekwencję idei faszystowskich.
W powojennym namyśle filozoficznym możemy wyróżnić dwie strategie rozumienia zagłady ludzkości. Z jednej strony mamy wyjaśnienie intuicyjne, czyli europejskie społeczeństwa – odurzone faszystowską propagandą – wybrały rządy szaleńców, którzy dokonali okropnych zbrodni. W takim ujęciu naziści sprzeniewierzyli się ideałom Oświecenia, zdeptali człowieka i jego rozum.
Z drugiej strony możemy argumentować za E. Levinasem czy M. Heideggerem, że ludobójstwo i obozy zagłady były od dawna zakodowane w naszej kulturze, a totalitaryzmy XX wieku stanowiły oznakę kryzysu całej kultury europejskiej. Europejski sposób myślenia, wyrażający się w kulcie rozumu i nauki, prymacie całości nad jednostką, wierze w postęp za wszelką cenę, doprowadził do uprzedmiotowienia człowieka i wykorzystania go jako zasobu.
Tezy tych filozofów są niewątpliwie kontrowersyjne i kontrintuicyjne, jednak nie daje się ich w prosty sposób obalić. Być może dzieła sztuki na wystawie „Nigdy więcej” pomogą nam w odpowiedzi na pytanie, jak mogło dojść to straszliwej zagłady ludzkości w XX-wiecznej Europie, która zrodziła filozofię, naukę, sztukę, demokrację, ale również obozy koncentracyjne.
Między sztuką a filozofią nie ma ostrej granicy, dziedziny te przenikają się, obie pomagają nam lepiej rozumieć świat, innych i nas samych. Zarówno sztuka jak i filozofia zadają nam
pytania, prowokując do poszukiwania odpowiedzi, jednak różnica leży w medium – sztuka posługuje się wizualnością i doświadczeniem, natomiast filozofia jest sferą pojęć i dyskursywnego języka.
Wysiłek filozofowania trafnie wyraża metafora drogi, podejmowanie myślenia jest nieprzewidywalne, czasami pewne ścieżki prowadzą nas do pięknych widoków, a czasami pewne drogi okazują się ślepe. Żywiołem filozofii jest rozmowa, dlatego postaramy się uniknąć formy wykładu, a skupimy się na dialogowaniu. Zapraszamy do wspólnej podróży, której kierunek będzie zależał również od Państwa!
Adrian Krupa, miłośnik filozofii zafascynowany światem sztuki współczesnej, który szuka związków między sztuką a filozofią w celu lepszego rozumienia świata i nas samych. Adrian pracuje jako opiekun publiczności w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie oraz jest doktorantem w zakresie filozofii na Uniwersytecie Warszawskim. Jego zainteresowania badawcze dotyczą fenomenologii, filozofii hermeneutycznej i estetyki.
Bernard Wnuk, student MISH UW. Interesuje się sztuką polską po 1945, performance i XX w. francuską filozofią.