Indeks słów zakazanych
Prawica/Lewica

Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie i Instytut Kultury Polskiej UW zapraszają na czwarte spotkanie w cyklu „Indeks słów zakazanych”, rozmówcami Pawła Dobrosielskiego będą Jakub Dymek i Paweł Grad. 

Doktryna – wedle Michela Foucaulta – to jedna z procedur kontroli debaty publicznej, która dokonuje podwójnego ujarzmienia. Podporządkowuje bowiem podmioty mówiące dyskursom, natomiast dyskursy – co najmniej wirtualnym grupom mówiących jednostek. Z jednej strony zatem doktryna przyporządkowuje ludzi do pewnych narracji, zabraniając im innych, a z drugiej – za pomocą pewnych treści i sposobów mówienia łączy w grupy ludzi, którzy w innym przypadku mieliby ze sobą niewiele wspólnego. W ten sposób – argumentuje francuski filozof – doktryna unieważnia zarówno podmioty mówiące, jak i same wypowiedzi. Podmioty – ponieważ jako przypisane do doktryny zostają skazane na uprzednio już wyznaczone sposoby mówienia. Wypowiedzi zaś, ponieważ stanowią one z tej perspektywy wyłącznie instrumentalną manifestację uprzedniej przynależności.

Wydaje się, że w polskiej debacie publicznej takie etykiety jak „lewica” i „prawica” (wraz z odpowiadającymi im inwektywami, takimi jak prawak, kuc i moher czy lewak, leming i komuch) funkcjonują na zasadzie doktrynalnej. Dokonując akcesu – lub zostając zapisani – do jednej z tych grup, mających zresztą swój rodowód w rewolucji francuskiej, zostajemy zmuszeni do wyznawania i głoszenia gotowego zestawu poglądów, związanych zarówno z kwestiami światopoglądowymi, jak i gospodarczymi. Co więcej, w polskim życiu publicznym te pojęcia znaczą coś zupełnie innego niż w krajach zachodnich, za to ich znaczenie jako instrumentu retorycznego wydaje się większe niż gdziekolwiek indziej w demokratycznym świecie.