Indeks słów zakazanych
Naród

  • Indeks słów zakazanych

    Khaled Jarrar, State of Palestine, Berlin Biennale 7, 2012

Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie i Instytut Kultury Polskiej UW zapraszają na ostatnie spotkanie w cyklu „Indeks słów zakazanych”, rozmówcami Pawła Dobrosielskiego będą Jarosław Kilias i Krzysztof Mazur. 

W 2007 roku do kodeksu karnego został wprowadzony artykuł 132a w brzmieniu: „Kto publicznie pomawia Naród Polski o udział, organizowanie lub odpowiedzialność za zbrodnie komunistyczne lub nazistowskie, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”. Przepis ten został dwa lata później uznany za niezgodny z konstytucją, zdążył być jednak zastosowany przez krakowską prokuraturę, która w 2008 roku wszczęła z urzędu postępowanie sprawdzające w sprawie książki „Strach” Jana Tomasza Grossa. Prokurator odmówił jednak podjęcia śledztwa, argumentując, za preambułą do konstytucji, że „Naród Polski” obejmuje wszystkich obywateli Rzeczypospolitej. Z tego punktu widzenia pomówienie narodu polskiego (lub jakiegokolwiek innego) o zbrodnie stanowi nie lada wyzwanie – wymaga stwierdzenia, że wszyscy bez wyjątku jego członkowie brali udział w zbrodni. Ta oryginalna definicja to, rzecz jasna, raczej wygodny wybieg ze strony prokuratury. Nie wiadomo zatem, jak interpretowany będzie zbliżony przepis, którego projekt został złożony w lutym 2016 roku.

Pisane często wielką literą pojęcie narodu stanowi jedną z najważniejszych kategorii polskiego dyskursu publicznego. Rzadko jednak dyskutuje się o jego historycznej genealogii, wieloaspektowości czy rozmaitych teoretycznych dystynkcjach, wprowadzonych do refleksji humanistycznej przez badaczy z różnych stron świata. Nie zawsze wiadomo, do której koncepcji narodu odnoszą się uczestnicy polskiej debaty publicznej – politycznej, etnicznej, kulturowej, itd. Co więcej, określając pewną wspólnotę mianem „narodu” często zapomina się, że ludzie dzielą się również wedle innych osi – religii, klasy społecznej, genderu, itd.

Angielski socjolog Colin Crouch wskazuje również, że globalizacja wytworzyła nowe typy tożsamości, które ubierają się w nacjonalistyczny kostium, ponieważ stanowi on rodzaj społecznej podświadomości państw Zachodu – stąd zostaje uruchomiony w przypadku takich kwestii jak imigracja, uchodźcy czy terroryzm. Poczucie narodowe staje się w ten sposób coraz istotniejsze jako siła polityczna, podczas gdy maleje znaczenie alternatywnych przynależności.

Tożsamość narodowa zostaje dodatkowo ufundowana na mitach pamięci zbiorowej, z których czerpie środki emocjonalnego wyrazu. Tak pisze o tym Timothy Snyder: „W spójnych narodowych narracjach historycznych wyjątkowość i dawność mają kluczowe znaczenie. Pozorna oczywistość tych narracji świadczy o władzy nacjonalizmu nad historią”. W praktyce życia codziennego wyraża się to w noszeniu koszulek z hasłem „śmierć wrogom ojczyzny” czy oznaczaniu samochodu nalepką „Powstanie Warszawskie – pamiętamy".

Czy możliwe i potrzebne jest w Polsce zawiązanie wspólnoty innej niż narodowa? Dlaczego ludzie potrzebują czuć się raczej częścią narodu niż społeczeństwa? Czy pojęcie narodu nie przeszkadza nam w patrzeniu w przyszłość? Między innymi na te pytania Paweł Dobrosielski będzie starał się znaleźć odpowiedź wspólnie ze swoimi gośćmi Krzysztofem Mazurem i Jarosławem Kiliasem podczas ostatniego spotkania z cyklu „Indeks słów zakazanych”. 

Jarosław Kilias

(ur. 1965) profesor socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, członek zarządu Polskiego Towarzystwa Socjologicznego oraz sekcji historii socjologii Międzynarodowego Towarzystwa Socjologicznego, członek rad redakcyjnych „Polish Sociological Review”, „Roczników Historii Socjologii” oraz „Historická sociologie - Historical Sociology”. Autor książek "Narodowość jako problem naukowy" (2000) oraz "Wspólnota abstrakcyjna. Zarys socjologii narodu" (2004).

Krzysztof Mazur

(ur. 1982) politolog i filozof, doktor nauk politycznych. Prezes Klubu Jagiellońskiego, członek Narodowej Rady Rozwoju przy Prezydencie RP, członek zarządu Koalicji na Rzecz Polskich Innowacji, członek redakcji kwartalnika „Pressje”, pracuje na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 2012 został uhonorowany Nagrodą im. Artura Rojszczaka. Autor kilkudziesięciu publikacji.

Zobacz także: