10 urodziny palmy na rondzie de Gaulle'a
Joanna Rajkowska „Pozdrowienia z Alej Jerozolimskich”, fot. Konrad Pustoła
Palma, czyli „Pozdrowienia z Alej Jerozolimskich”, jest najbardziej znanym projektem artystycznym w przestrzeni publicznej w Polsce zrealizowanym po 1989 roku.
Proces jej „adopcji” przez mieszkańców Warszawy trwał kilka lat, by stać się w końcu alternatywnym monumentem, kumulującym w sobie obywatelski opór, narodowe zamiłowanie do absurdu i groteski (zwłaszcza w momentach nadmiernego nadęcia i patosu), jak i obecną u młodszego pokolenia Polaków głęboką chęć odnalezienia nowych miejskich ikon.
Palma jest pomnikiem. Powstała w głowie Rajkowskiej podczas jej podróży do Izraela. Zbudowano ją dzięki dobrej woli wielu osób i instytucji – m. in. Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski i Fundacji Instytut Promocji i Sztuki. Palma przypomina o przedwojennych żydowskich mieszkańcach Warszawy.
Artystka tłumaczy:
„Brakuje mi różnorodności tamtego świata. Nie jakiejś maleńkiej grupy asymilantów. Brakuje ludzi w całym tego słowa znaczeniu innych, demonstrujących swoją inność bez zażenowania, ale i bez agresji. Brakuje tak samo Arabów i Afrykanów. Brakuje energii emigrantów, którzy decydują się zostawić wszystko i zacząć żyć od nowa, ich niepokoju i siły. (...) Stawiam drzewo i traktuję to jako element komunikacji między ludźmi, komunikacji pozawerbalnej i nie angażującej intelektu. Nie chcę aby ludzie się „rozumieli”. Myślę, że jest to niemożliwe. Chcę aby b y l i koło siebie. Pod palmą.”
Obok palmy sygnalizującej deficyty, jest też palma będąca po prostu desygnatem nowej, miejskiej rzeczywistości. Jest alternatywnym monumentem, którego nonszalancki charakter rozumieją doskonale grupy w jakimś stopniu marginalizowane, odrzucone. Mogą to być protestujące pielęgniarki (które to podczas strajków w sprawie wynagrodzeń w 2007 roku, założyły palmie czepek pielęgniarski), Partia Zielonych, geje i lesbijki, uchodźcy z Bliskiego Wschodu. Rajkowska podtrzymuje przy życiu ten unikalny monument od dziesięciu już lat – jest on jednocześnie ukłonem w stronę chaotycznej, trudnej do kontrolowania i zdiagnozowania, środkowo-europejskiej metropolii.
Palma jest pochwałą różnorodności i niestabilności. Warszawa rozrasta się i rozpada na wiele niekompatybilnych urbanistycznych kawałków. W niszach pojawia się nowe życie – oddolne inicjatywy, nietypowe przekształcenia, „spadochronowe” rozwiązania architektoniczne, pomysły na nowe, lepsze miasto. Artystka wskazuje na czarne dziury – w planowaniu miejskim, w zbiorowym sumieniu, w systemie prawnym. Palma walczy z amnezją i brakiem wyobraźni. W środę 12 grudnia będzie obchodzić swoje dziesiąte urodziny. Z tej okazji zostanie podświetlona, złożymy jej życzenia.
Niech żyje palma! 100 lat dla palmy!
Joanna Rajkowska urodziła się 1968 roku w Bydgoszczy (Polska). Jest autorką obiektów, filmów, instalacji, akcji i interwencji w przestrzeni publicznej. Obecnie Rajkowska mieszka i pracuje w Londynie. Studiowała malarstwo na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie w pracowni prof. Jerzego Nowosielskiego w latach 1988-1993, jednocześnie studiując historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1987-1992. Artystka otrzymała bardzo cenioną w Polsce nagrodę przyznawaną przez tygodnik „Polityka” – Paszport Polityki – w 2007 roku za „niezwykłe projekty realizowane w przestrzeni publicznej, za wyciąganie ręki w kierunku błąkającego się po mieście człowieka”.