Udostępniamy Archiwa
I i II Ogólnopolskiej Wystawy Znaków Graficznych

Moda Polska, CPN, Dom Handlowy Telimena czy Herbapol – znaki towarowe i logotypy, które stały się ponadpokoleniowymi symbolami. Udostępniamy nową część naszego archiwum.

ARCHIWA
Opracowane przez Magdalenę Drągowską, Ingę Cendrowicz i Roberta Jarosza z Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie Archiwa I i II Ogólnopolskiej Wystawy Znaków Graficznych gromadzą obszerny zbiór skatalogowanej ekspozycji. Wśród prezentowanych zbiorów znajdują się archiwa projektów datowanych na lata 1945–1969 oraz najnowsze projekty z lat 2000–2015. Są to znaki graficzne zrealizowane i obecne w przestrzeni publicznej oraz grupa znaków nagrodzonych lub wyróżnionych w konkursach. Inną częścią Archiwum są propozycje modernizacji znaków graficznych. Uzupełnienie stanowią skany katalogu I Ogólnopolskiej Wystawy Znaków Graficznych oraz druków towarzyszących.

Ważnym działem Archiwów I i II Ogólnopolskiej Wystawy Znaków Graficznych są zarejestrowane rozmowy z twórcami jednych z najbardziej rozpoznawalnych polskich logotypów – prof. Witoldem Surowieckim oraz Jerzym Treutlerem.

POCZĄTKI
Pierwszą pracownię graficzną prowadził w latach 1918–1920 na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie prof. Edward Trojanowski, potem prof. Władysław Skoczylas. W 1924 roku wprowadzono liternictwo, ćwiczenia z projektowania graficznego stały się przedmiotem obowiązkowym, a już w 1926 roku powstała Katedra Grafiki Użytkowej, prowadzona przez prof. Edmunda Bartłomiejczyka. Równocześnie w tym samym czasie na Wydziale Politechniki Warszawskiej założono Pracownię Grafiki Użytkowej, prowadzoną przez prof. Stanisława Noakowskiego i Rudolfa Świerczyńskiego, gdzie uczono podstaw projektowania plakatu, dbano o typografię i kompozycję. Po II wojnie światowej graficy odbudowywali tradycję. Edmund Bartłomiejczyk organizował Akademię Sztuk Pięknych w Warszawie i był jej profesorem do 1950 roku. Na początku lat pięćdziesiątych na Wydziale Grafiki warszawskiej ASP zmodyfikowano program nauczania wprowadzając specjalizacje: sztuki piękne, komunikacja wizualna i plakat, sztuka użytkowa. W 1952 nastąpiło otwarcie dwóch pracowni plakatu prowadzonych przez Henryka Tomaszewskiego i Józefa Mroszczaka.

LEGENDARNE PROJEKTY
I Ogólnopolska Wystawa Znaków Graficznych, zorganizowana w 1969 roku przez Sekcję Grafiki Związku Polskich Artystów Plastyków, skonsolidowała polskie środowisko projektowe i zgromadziła 335 projektów – w tym znak Pekao, CPN-u, Orbisu, Domu Handlowego Telimena, Unitry, Mody Polskiej, Międzynarodowych Targów Książki czy Herbapolu. Prezentowała znaki graficzne takich twórców jak m.in.: Zofia Białas, Jadwiga Czermińska, Irena Kuczborska, Emilia Nożko-Paprocka, Hanna Puławska, Maria Turkowska, Ryszard Bojar, Roman Duszek, Sławomir Jasiński, Jan Hollender, Witold Surowiecki, Karol Śliwka czy Jerzy Treutler. II Ogólnopolska Wystawa Znaków Graficznych w 2015 była zarówno rekonstrukcją legendarnej I wystawy, jak i prezentowała najnowsze dokonania polskich projektantów z lat 2000–2015.

POWOJENNA RZECZYWISTOŚĆ
W powojennej Polsce nowy system objął dyscypliny sztuki użytkowej mocnym państwowym mecenatem i kontrolą. Wszystkie działalności oparte na indywidualnej kreatywności zostały poddane centralnemu nadzorowi. Powstały Spółdzielnie Pracy, zorganizowane w kombinaty i nadzorowane, które były częstym miejscem zatrudnienia dla artystów.
„Projektowanie w Polsce Ludowej określiłbym jako oderwane od rzeczywistości. (...) Faktycznie projektowaliśmy dla kolegów, którzy zasiadali w komisji i orzekali”¹ – wspomina Roman Duszek. Projektanci pracowali w firmach państwowych, gdzie funkcjonowały komisje weryfikacyjne, w których często zasiadali mistrzowie polskiej grafiki, traktowani jako rzeczoznawcy w danej dziedzinie. Komisje oceniały poziom artystyczny projektów i decydowały o rynku projektowym, a celem pracy designerów miał być wysoki efekt estetyczny, nie zaś sukces komercyjny.

Praca twórców w polskiej rzeczywistości lat powojennych, odcięta od warunków wynikających z zasad działania rynku kapitalistycznego, trendów i sponsoringu, dawała szansę na swobodny rozwój twórczy. Równocześnie polscy artyści, przy wybitnej sprawności warsztatowej, musieli zmagać się z brakiem odpowiednich materiałów do pracy oraz fatalnym stanem technicznym polskiego drukarstwa. „To są zupełnie inne światy, to co kiedyś było. Począwszy od materiałów. Nie było materiałów, nie było wolnego rynku z zaopatrzeniem”² – podkreśla prof. Witold Surowiecki. Trudna sytuacja zmuszała i pobudzała do poszukiwań, często prowadząc do rozwiązań nowatorskich w dziedzinie grafiki użytkowej i wydawniczej. Ta oryginalność i ekspresja były wartością wspólną polskiej grafiki, ilustracji i plakatu w czasach PRL. Niegasnąca inwencja połączona z umiejętnościami opanowanymi u mistrzów jeszcze przed wojną nie były bez znaczenia. To one sprawiły, że język graficzny dwudziestolecia zachował się w kulturze wizualnej i podkreślał jej walor.

Znaki towarowe i logotypy, które przetrwały próbę czasu, stały się ponadpokoleniowymi symbolami. Ten unikatowy zbiór charakteryzuje się nie tylko wysoką dojrzałością plastyczną jego twórców, ale również wrażliwością na potrzeby odbiorcy. 

Twórczynie i twórcy – uczestniczki i uczestnicy I Ogólnopolskej Wystawy Znaków Graficznych:

Jolanta Barącz, Zofia Białas, Jadwiga Czermińska, Krystyna Filipowska, Barbara i Andrzej Kasten, Aleksandra Konior, Irena Kuczborska, Małgorzata i Zygmunt Kuligowscy, Emilia Nożko-Paprocka, Hanna Puławska, Hanna Stańska, Lubomira Syrokomska-Margowska, Zofia Szymkiewicz, Maria Turkowska, Ewa i Kazimierz Wadowscy, Maria Wieczorek-Heidrich

Uczestniczki i uczestnicy I Ogólnopolskej Wystawy Znaków Graficznych:

Julian Bartczak, Jerzy Bąk, Janusz Benedyktowicz, Stefan Bernaciński, Czesław Bieniek, Ryszard Bojar, Władysław Brykczyński, Przemysław Bytoński, Antoni Cetnarowski, Tadeusz Ciałowicz, Jerzy Cherka, Waldemar Chwedczuk, Krzysztof Dobrowolski, Ryszard Dudzicki, Roman Duszek, Zygmunt Gacek, Jan Gogolewski, Tadeusz Grabowski, Tadeusz Grygiel, Ryszard Kuba Grzybowski, Andrzej Heidrich, Jan Hollender, Witold Janowski, Zenon Januszewski, Jerzy Jaworski, Jarosław Jasiński, Tadeusz Jodłowski, Janusz Jurjewicz, Jerzy Kępkiewicz, Tadeusz Kobak, Waldemar Koczy, Tomasz Konarski, Norbert Kowalski, Antoni Kuś, Andrzej Lachowicz, Wiktor Langer, Eugeniusz Lebelt, Jerzy Leontiew, Ryszard Łuczyński, Kazimierz Maliszewski, Stefan Małecki, Zbigniew Marjanowski, Jan Mucharski, Jan Olejniczak, Józef Osiński, Zdzisław Pietrzak, Tadeusz Pietrzyk, Kazimierz Podlasiecki, Marian Puchalski, Andrzej Pukaczewski, Krzysztof Racinowski, Janusz Rapnicki, Roman Rosyk, Zbigniew Rychlicki, Stefan Rzepecki, Ryszard Sidorowski, Józef Słobocz, Jerzy Słowikowski, Stefan Solik, Konstanty Maria Sopoćko, Władysław Stańczykowski, Andrzej Stypułkowski, Antoni Sujko, Adam Surmaj, Witold Surowiecki, Karol Syta, Roman Szałas, Stefan Śledziński, Karol Śliwka, Henryk Tomaszewski, Stanisław Töpfer, Jerzy Treutler, Leon Urbański, Zbigniew Waszewski, Janusz Waśniowski, Kazimierz Wąs, Alfred Wątorowski, Henryk Welik, Norbert Wieschalla, Franciszek Winiarski, Wojciech Zamecznik, Wiesław Zajączkowski, Eugeniusz Zduniewski, Andrzej Zbrożek

¹) fragment rozmowy Romana Duszka z Agnieszką Szydłowską
²) fragment wywiadu z prof. Witoldem Surowieckim dla Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie