Filmoteka Muzeum

Punktem wyjścia dla obrazu staje się historia dziewięciu górników z kopalni Wujek, oraz ich śmierć w wyniku akcji pacyfikacyjnej 16 grudnia 1981 roku. Film posiada wyraźną, dwuczęściową strukturę. Pierwsze sekwencje przyjmują formę paradokumentu, ukazując wycinkowo poprzez wspomnienia i fotografie sylwetki prezentowanych postaci. Nieukładające się w całościowy obraz, jakby chaotyczne strzępy są fragmentami indywidualnych historii. Treścią właściwą jest działanie podjęte przez Żebrowską na pamięci o osobach i wydarzeniach.

Avunculus jest zapisem rytuału przejścia do wieczności zinterpretowanej i pokazanej na dwa sposoby. Wieczność jako zaświat – kraina umarłych, przestrzeń bezczasowa. To podróż dusz w głąb ziemi, zwizualizowana na podstawie kompilacji różnorodnych wierzeń. W znaczeniu drugim jest to, ponadczasowość, uniwersalność zapewniona dzięki wpisaniu w kanwę archetypicznej opowieści. Magiczność myślenia i symboliczność odbywanej drogi manifestowana jest „wszechwładzą” liczb. Cyfra „9″, odniesienie do Boskiej doskonałości organizuje strukturę całej wypowiedzi. Dziewięć etapów, dziewięć historii. Droga w trzewia ziemi wiedzie przez kolejno przekraczane kręgi.

W świecie wykreowanym nieustannie doświadczamy przenikania się przestrzeni, przechodzimy niepostrzeżenie z jednej rzeczywistości do drugiej. Niepewność ontologiczna miejsca, jednoczesna obecność sfery boskiej i ludzkiej konsekwentnie budują nastrój oniryzmu. Żebrowska podejmując się próby mitologizacji realnego wydarzenia, zapytuje o pamięć. Przenosi to co jednostkowe, w sferę ogólną. Dokonując transgresji kulturowej przekłada na opowieść uniwersalną losy poszczególnych postaci.

Dzięki wcieleniu w bóstwa górnicy przejmują funkcję bohaterów w strukturze mitycznej, stają się reprezentantami wartości. Tak jak oni ponoszą ofiarę za przywrócenie równowagi, w tym przypadku życia za cenę przyszłej wolności. Wpisani w cykliczny proces śmierci i odradzania trwać będą w innym, ponadczasowym porządku. Nadmiar nagromadzonych atrybutów i odniesień sprawia, że wśród niejasności zwracamy uwagę na stronę autoteliczną rytuału, którym artystka w sposób oczywisty się fascynuje. Istotne staje się nie tylko, to o czym się mówi, lecz przede wszystkim, w jaki sposób.

(opis za: Szymon Maliborski, Fundacja Wschód Sztuki)