Zofia Rydet. Zapis, 1978-1990

Wystawa jest najobszerniejszą jak dotąd prezentacją „Zapisu socjologicznego”, monumentalnego projektu fotograficznego autorstwa Zofii Rydet. Cykl ten realizowany był od 1978 roku, niemal do jej śmierci 1997 roku.

Rydet rozpoczęła prace nad „Zapisem” w dość późnym wieku (mając 67 lat), już jako artystka o ustalonej renomie i pokaźnym dorobku wystawienniczym. Jej twórczość zajmowała osobną pozycję w środowisku polskich fotografów, zdominowanym wówczas przez mężczyzn i tendencje konceptualne. 
Na cykl „Zapis socjologiczny” składa się około 20 tysięcy zdjęć, wykonanych w ponad stu miejscowościach, głównie na Podhalu, Górnym Śląsku i Suwalszczyźnie.

Wystawa w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie jest próbą rekonstrukcji nigdy niezrealizowanej wystawy – z jednej strony bazującej na wskazówkach obecnych w notatkach i prywatnej korespondencji Zofii Rydet, z drugiej uwspółcześniającej jej dzieło za pomocą obecnie dostępnych technologii (zwłaszcza w przypadku nigdy niewywołanych odbitek).

Zofia Rydet urodziła się 5 maja 1911 roku w dobrze sytuowanej, adwokackiej rodzinie w Stanisławowie (wówczas znajdującym się na terenie Polski, obecnie na Ukrainie). Marzyła o studiach na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, rodzina nalega jednak, aby dziewczyna odebrała wykształcenie odpowiednie dla swojej klasy społecznej – ostatecznie rozpoczęła edukację w Szkole Gospodarstwa Wiejskiego w Snopkowie pod Lwowem (była to szkoła dla „panien z wyższych sfer”, ucząca, jak prowadzić dom). Pierwsze próby fotograficzne podjęła w połowie lat 30., były to głównie zdjęcia huculskich dzieci.

Tragedia dwóch wojen światowych mocno odcisnęła się na losach rodziny. W sierpniu 1941 roku Niemcy wkroczyli do Stanisławowa. Ojciec Zofii Ferdynand, któremu grozi aresztowanie, ucieka z miasta. Zamiast niego do więzienia trafia brat Tadeusz, który zostaje wykupiony z rąk gestapo po trzech miesiącach.

W 1944 roku rodzina osiedla się w Rabce, by po wojnie wyjechać do Bytomia. Podczas wojny Zofia zarabiała na utrzymanie swoich bliskich sprzedając pocztówki z fotografii wykonanych przez starszego brata Tadeusza - prawnika, właściciela aparatu Leica i entuzjastę fotografii.

Po wojnie Rydet prowadziła sklep papierniczo-zabawkowy. W 1950 roku, wiedziona potrzebą „zdobycia własnych obrazków”, wraca do fascynacji z młodości: kupuje Exactę, swój pierwszy aparat i w wolnym czasie poświęca się fotografowaniu. Uczęszcza na kursy fotograficzne organizowane przez ZPAF w Katowicach. Pasja ta zajmuje jej coraz więcej czasu – fotografuje z ukrycia klientów oglądających przez szybę witrynę w jej sklepie, detale architektoniczne, festyny, targowiska, bardzo dużo uwagi poświęcała dzieciom. Pracuje w niewielkiej ciemni, bez bieżącej wody i wentylacji, codziennie do późna w nocy. Kolosalne wrażenie wywołuje na niej ekspozycja „Rodziny człowieczej” Edwarda Steichena zaprezentowana w Polsce w 1959 roku. Wraz ze swym przyjacielem Jerzym Lewczyńskim (jednym z najbardziej wpływowych konceptualnych fotografów polskich) dwukrotnie jedzie ją obejrzeć do Warszawy. Rydet postanawia poświęcić się wówczas fotografii społecznej, jej plan to utrwalanie obrazu tradycyjnej polskiej wsi, zanim zniknie one na skutek modernizacji kraju. Interesują ją także państwowa infrastruktura dla dzieci i osób starszych (sierocińce, szkoły, zakłady opieki społecznej etc.). Rydet nawiązuje kontakty z artystami fotografami i krytykami sztuki (m. in. z Urszulą Czartoryską oraz Jerzym Buszą).

Po przyjęciu do ZPAF-u w 1962 roku postanawia całkowicie poświęcić się fotografii: przeprowadza się do Gliwic, aby być bliżej swoich przyjaciół artystów, zaczyna wykładać na tamtejszym Wydziale Architektury Politechniki Śląskiej jako nauczyciel fotografii, bierze udział w dziesiątkach konkursów i wystaw, zarabia sprzedając pejzażową fotografię w Desie. Decyzja ta wiąże się także z poświęceniem życia prywatnego: artystka nigdy nie zakłada rodziny. 


W latach 70. twórczość Zofii Rydet dominują motywy surrealne - manekiny, rękawiczki, lalki etc. Za pomocą fotograficznych kolaży artystka przepracowuje doświadczenia wojenne jak i lęk przed nowym globalnym kataklizmem. Efektem jej seria "Świat uczuć i wyobraźni", wydana jako książka w 1979 roku. Rydet jest także autorką albumów "Mały człowiek" (1965), poświęconego „powadze dzieciństwa” oraz "Obecność" (1988), będącego odpryskiem "Zapisu socjologicznego", opartego na tropieniu śladów kultu papieskiego w prywatnych mieszkaniach.

Zachowały się także makiety nieopublikowanych wydawnictw, m. in. album "Wieś" oraz portret miejscowości Rabka. Najważniejszym dziełem Zofii Rydet pozostaje monumentalny, złożony z około 20 tysięcy negatywów cykl "Zapis socjologiczny", realizowany od 1978 roku niemal do śmierci w 1997 roku. Cykl łączy konceptualny rygor i seryjność z bardziej intuicyjną, emocjonalną postawą bliską wcześniejszym dokonaniom artystki. Jego fragmenty znajdują się w kolekcjach m. in. Muzeum Sztuki w Łodzi oraz Museum of Modern Art w Nowym Jorku.

Zofia Rydet umiera 24 sierpnia 1997 roku w Gliwicach.
 

Projekt architektoniczny

Marcin Kwietowicz
Grażyna Stawicka 

Projekty graficzne

Pilar Rojo 

Produkcja

Katarzyna Karwańska
Tomasz Gutkowski

Współpraca merytoryczna, kwerenda

Maria Sokół-Augustyńska
Zofia Augustyńska-Martyniak
(Fundacja im. Zofii Rydet) 
 

Dokumentacja fotograficzna:

Zobacz także:

Wystawa i inne archiwalne wydarzenia towarzyszące:

DzieńGodzinaNazwa wydarzeniaMiejsce wydarzenia
Cykl Warszawski Tydzień Kultury Bez Barier W Muzeum Sztuki Nowoczesnej Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Emilia
ul. Emilii Plater 51, Warszawa
14:00 Oprowadzanie Oprowadzanie kuratorskie Po wystawie Zofii Rydet Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Emilia
ul. Emilii Plater 51, Warszawa
14:00 Oprowadzanie OprowadzaniePo wystawie „Zofia Rydet. Zapis, 1978-1990” Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Emilia
ul. Emilii Plater 51, Warszawa
18:00 Oprowadzanie Traktat o rzeczach czy o człowieku?Oprowadzanie tematyczne Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Emilia
ul. Emilii Plater 51, Warszawa
14:00 Oprowadzanie Oprowadzanie w języku angielskimPo wystawie „Zofia Rydet. Zapis, 1978-1990” Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Emilia
ul. Emilii Plater 51, Warszawa
Cykl Działanie z „Zapisem” Zofii RydetWłączające oprowadzanie po wystawie Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Emilia
ul. Emilii Plater 51, Warszawa
14:00 Oprowadzanie OprowadzaniePo wystawie „Zofia Rydet. Zapis, 1978-1990” Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Emilia
ul. Emilii Plater 51, Warszawa
18:00 Oprowadzanie ZOFIA RYDET - OBECNAOprowadzanie tematyczne Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Emilia
ul. Emilii Plater 51, Warszawa
14:00 Oprowadzanie OprowadzaniePo wystawie „Zofia Rydet. Zapis, 1978-1990” Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Emilia
ul. Emilii Plater 51, Warszawa