Na końcu języka
Performans i wojna słów
„Na końcu języka. Performans i wojna słów” to sześciotygodniowy program zaplanowany w Muzeum Sztuki Nowoczesnej na przełom września i października, który poświęcony jest performansowi i poszerzonej refleksji na temat komunikacji.
Wydaje się, że język – podstawowy jej nośnik – utracił w ostatnim czasie umiejętność ujmowania rzeczywistości. Nie tylko słowa gubią swoje dotychczasowe znaczenia, ale też – przez liczne nadużycia, retoryczne gry i ośmieszenia – przestały one przystawać do tego, co próbujemy nimi opisać.
Nie ma wątpliwości, że komunikacja oparta jest na sporze. Spór to ekspresja konfliktu i wyraz starcia postaw, ale jednocześnie – o ile przyświeca mu chęć rozumienia, pogłębienia czy nawet przekroczenia dotychczasowych założeń – jest to forma osiągania konsensusu i porozumienia. W tym sensie, mimo ryzyka jakie ze sobą niesie – spór jest czymś dobrym i płodnym. Co jednak, jeśli zatrzymuje się na sobie i nie prowadzi nigdzie dalej? Co, jeśli zamiast dynamiki przekraczania przynosi wycofanie, odmowę i okopanie się w „niedyskutowalnym”? Jaką rolę pełni wtedy język? Czy to ciągle narzędzie komunikacji?
Czy tocząca się aktualnie w Polsce przepychanka o znaczenia słów takich jak „państwo”, „wspólnota”, „prawo” lub bardziej politycznie neutralnych jak „tożsamość”, „równość” czy „szacunek” ma szansę na jakiekolwiek – inne niż siłowe – rozwiązanie? Czy niosąc ze sobą tak wiele sprzecznych konotacji oznaczają one jeszcze jakieś wspólne wartości, czy są w stanie wywołać jakieś wspólne reakcje? Czy tworzone z ich pomocą „opowieści„ mogą jeszcze połączyć, czy już tylko dzielą, blokują, petryfikują?
Zamiast wspólnym terenem możliwego kompromisu, język stał się w ostatnim czasie wyjątkowo agresywny, wsobny i niewyrażający, a tym samym nie tylko pozbawiony swych funkcji komunikacyjnych, ale też niezdolny do uchwycenia dynamiki zachodzących aktualnie zmian.
W szerszej perspektywie jednak (cywilizacyjnej, naukowej czy artystycznej) to czas niezwykle bogaty, bo łączący się z wyzwaniem dla myślenia i próbą znalezienia nowych narzędzi opisu.
Jeśli performans to sztuka konfrontacji z nieznanym – medium, którego paliwem jest odwaga bycia „tu i teraz” z wpisanymi w nie niepewnością i niebezpieczeństwem, to może właśnie on będzie w stanie „wyrazić” tę zmianę? Jeśli umiejętność mówienia o performansie jest z kolei zdolnością uchwycenia dynamiki aktualności, to być może będzie to też język zdolny uchwycić otaczającą nas rzeczywistość, a tym samym na nowo się z nią skomunikować?
„Na końcu języka. Performans i wojna słów” to aktywne podjęcie tych kwestii i przez odwołanie do najbardziej wrażliwego na aktualność medium, próba skomunikowania się z otaczającą nas, nasączoną nieporozumieniami i konfliktami rzeczywistością.
Zaproszeni artyści – Cara Benedetto, Jeremiah Day, Wojciech Kosma i Pope L. - sięgając po różne konteksty, praktyki i estetyki, będą „używać” performansu jako swoistego narzędzia, który „działaniem” chce ujmować zmianę, której język nie jest obecnie w stanie werbalnie wyrazić. Ich pozycje będą na wiele sposobów podejmowane, uzasadniane i komplikowane, w ramach szeregu interwencji, „działań” i rozmów. Szczegółowy program wydarzeń będzie na bieżąco i z tygodnia na tydzień aktualizowany na stronach Muzeum.
„Na końcu języka. Performans i wojna słów” nie ma tym samym nic wspólnego z formatem festiwalu czy przeglądu najnowszych „tendencji” czy „trendów”. Przeciwnie, zaproszeni artyści, badacze, aktywiści w codziennym programie wydarzeń podejmować będą tematy istotne „tu” i „teraz”: na różne sposoby będą się z nimi ścierać, komentować je i próbować je rozbrajać. Pokazane w Muzeum performanse, bardziej niż wydarzeniami samymi w sobie, będą propozycją alternatywnego punktu wyjścia do debaty. Debaty, w której nie ma jednoznacznych odpowiedzi, tak samo jak nie ma jasnego rozwiązania dla aktualnych konfliktów – zbyt wielowarstwowych i zbyt podrażnionych, by udawać, że istnieje na nie jedna, prosta recepta. „Na końcu języka. Performans i wojna słów” to tym samym rodzaj wielopoziomowej „rozmowy”, która dziejąc się „na końcu języka” będzie próbą odzyskania go i – w dynamice „tu” i „teraz”, jaką implikuje medium performansu – odnalezienia jego mocy opisywania rzeczywistości.
Ważnym elementem programu „Na końcu języka. Performans i wojna słów” jest stworzenie i pierwsza odsłona archiwum polskiego performansu – otwartego zbioru pokazującego bogactwo i niejednoznaczną tradycję tego najbardziej niekonformistycznego medium sztuki współczesnej. Performans to bowiem medium emancypujące teatr od sceny, taniec od muzyki, a sztuki wizualne od ich materialności. Dziejąc się w kontrze do wszelkich kodów i skostniałych formatów nieustannie szuka alternatyw. Archiwum performansu będzie tym samym swoistym katalogiem „przekrzywień” – przykładów tego, jak sztuka i rzeczywistość są dynamiczne i kształtowalne: nie tyle dane, co za-dane.
