„Nadzieja jest w innym kolorze”
Program filmowy

  • „Nadzieja jest w innym kolorze”

    Mostafa Derkaoui w filmie "Cień wśród innych", reż. A. Lagtaa (kadr z filmu). Dzięki uprzejmości Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi.

„Nadzieja jest w innym kolorze” to program filmowy poświęcony absolwentom Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Teatralnej i Telewizyjnej im. Leona Schillera w Łodzi, którzy studiowali w Polsce w ramach wymiany stypendialnej pomiędzy Polską Rzeczpospolitą Ludową a krajami tzw. Trzeciego Świata. Na program składają się etiudy filmowe studentów z Maroka, Algierii, Tunezji, Iranu, Iraku, Sudanu, Kenii, RPA i Peru powstałe w latach 1966–90.

Program stypendialny dla studentów pochodzących z krajów Globalnego Południa był jednym z kluczowych aspektów zimnowojennej polityki państw tzw. bloku wschodniego. W październiku 1960 Nikita Chruszczow zainaugurował w Moskwie działalność Uniwersytetu Przyjaźni Narodów, nazwanego rok później imieniem zamordowanego w 1961 roku premiera niepodległej Demokratycznej Republiki Konga, Patrice’a Lumumby. Zadaniem tej uczelni było kształcenie specjalistów z dekolonizujących się państw Afryki, Azji i Ameryki Południowej. Podobne programy stypendialne powstawały również w innych krajach bloku wschodniego, m.in. w Czechosłowacji, NRD oraz w Polsce. Ich celem, poza oczywistą rywalizacją ideologiczną z Zachodem o wpływy w zdekolonizowanym świecie, było wykształcenie kadry kierowniczej dla nowo powstających państw w dziedzinach takich jak: przemysł, rolnictwo, medycyna, prawo, a także sztuka (głównie sztuki wizualne i film). Studia w krajach byłego bloku wschodniego miały być przeciwwagą dla kształcenia oferowanego przez byłe imperia kolonialne oraz Stany Zjednoczone i związanego z nimi rasizmu i polityki segregacji rasowej. Istotnym aspektem studiów za żelazną kurtyną był również fakt, że stypendia przydzielano często osobom z niższych warstw społecznych, co umożliwiało im awans społeczny i gwarantowało karierę w strukturach nowo tworzonego państwa. Pomoc dla Globalnego Południa dawała krajom bloku wschodniego także wymierne korzyści – industrializacja tych obszarów budowała nowe rynki zbytu, a sojusze polityczno-ekonomiczne pomagały poszerzać wpływy tego obozu, często umacniane współpracą militarną.

Film odgrywał szczególną rolę w wymianie kulturowej z krajami Trzeciego Świata. Studia filmowe kształtowały ideologicznie intelektualne elity tamtej części świata i pomagały krzewić idee socjalizmu. Z drugiej zaś strony, dla wielu krajów Afryki i Bliskiego Wschodu, nieposiadających własnego przemysłu filmowego ani możliwości kształcenia w tym zakresie, film stanowił pożądane narzędzie komunikacji z często niepiśmiennym społeczeństwem, jak również formę edukacji, informowania i agitacji, a w rezultacie niezbędny aspekt budowania nowego społeczeństwa.

Programy stypendialne w zakresie filmu oferowały w owym czasie wszystkie duże ośrodki filmowe tej części Europy, m.in. moskiewski Wszechzwiązkowy (obecnie: Wszechrosyjski) Państwowy Instytut Kinematografii (WGiK)), praski Wydział Filmowy i Telewizyjny Akademii Sztuk Scenicznych (FAMU), Uniwersytet Filmowy w Babelsbergu (HFF) i łódzka Filmówka (PWSFTviT). Studenci z krajów rozwijających się byli szczególnie zainteresowani szkołami dokumentu, tak by po powrocie móc kształtować narodową kinematografię.

Do Szkoły Filmowej w Łodzi studenci kierowani byli przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych PRL, na mocy porozumień między Polską a ich krajami. Utrzymywali się ze stypendiów rządu PRL, które w latach 80. przyznawała je Komisja ds. Krajów Rozwijających się. Warunkiem wstąpienia na studia w Polsce było ukończenie rocznego kursu języka polskiego w Studium Języka Polskiego dla Obcokrajowców Uniwersytetu Łódzkiego.

Program filmowy „Nadzieja jest w innym kolorze” nie tylko przybliża sylwetki studiujących w Polsce pionierów kinematografii z krajów Afryki, Bliskiego Wschodu i Ameryki Południowej, ale również zwraca uwagę na mało obecną w refleksji historycznej i historyczno-artystycznej wymianę intelektualną i artystyczną pomiędzy Polską a krajami Globalnego Południa, w której ważne były solidarności i socjalistycznego internacjonalizmu. Tytuł „Nadzieja jest w innym kolorze” problematyzuje również kwestie rasowe, praktycznie nieobecne w refleksji nad ideologiczną spuścizną komunizmu. Zapożyczony on został z filmu „Ale nadzieja jest w innym kolorze” marokańskiego reżysera Abdelkadera Lagtaa’y, jednego pierwszych Marokańczyków, którzy podjęli studia w łódzkiej PWSFTviT. Lagtaa opowiada w nim historię polskich Romów, którzy przez swoją etniczną inność żyją na obrzeżach społeczeństwa, napotykając silnie zakorzenione uprzedzenia i rasizm, oficjalnie nieobecne w doktrynie krajów socjalistycznych. 

21 listopada 2019 (czwartek)

  • godz. 18:00
    Spotkanie z twórcami filmów Abdelkaderem Lagtaą i Stanisławem Tymem. Prowadzenie: Monika Talarczyk (PWSFTViT)
  • godz. 19:30
    Pokaz filmowy cz. 1: Obrazy rewolucji (60 min.) to filmy odnoszące się bezpośrednio do walki niepodległościowej i procesów dekolonizacji w krajach Afryki i Azji:

    Ludzie z piwnicy, 1969, 13 min.
    Gdzieś pewnego dnia, 1971, 21 min.
    Pieśń na śmierć młodzieńców, 1973, 11 min.
    Patrik, 1979, 4 min.
    Urodzony w kajdanach, 1983, 2 min.
    Cień wśród innych,1969, 32 min.
    Amghar, 1968, 4,04 min.   

22 listopada 2019 (piątek)

  • godz. 19:00
    Pokaz filmowy cz. 2: Czarność i rasa w PRL (60 min.) to blok składający się z filmów mówiących o kwestiach rasowych w polskim monoetnicznym i całkowicie białym społeczeństwie, a także o wypieranych przez oficjalną narrację problemach związanych ze strukturalnym rasizmem:

    Lekcja 41, 1966, 7 min.
    Adopcja, 1968, 4 min.
    Zofia i Ludmiła, 1971, 9 min.
    Antropologia, 1982, 5,5 min.
    Nord-Sud, 1990, 10 min.
    Nadzieja, 1989, 10 min.
    Prolog, 1979, 14 min.
     
  • godz. 20:30
    Pokaz filmowy cz. 3: Bliski „Inny” (55 min.) gromadzi filmy, które próbują wpisać refleksję o Inności w rodzimy, szeroki kontekst, w którym kwestie nieuprzywilejowania, obcości i wykluczenia dotyczą kobiet, osób z niepełnosprawnością i osób starszych:

    Wieczorna klasówka, 1966, 7 min.
    Dom rencisty, 1969, 3 min.
    Marta, 1969, 6 min.
    Elżbieta, 1973, 12 min.
    Małżeństwo Nastarowiczów, 1975, 3,5 min.
    Ciało, 1984, 6 min.
    Ale nadzieja jest w innym kolorze, 1972, 7,22 min.
    Wacław A., 1969, 5,08 min. 

Reżyserzy:

Djamel Benkhaled

pochodzi  z Algieriai absolwent Instytutu Nauk Ekonomicznych w Algierze, student reżyserii w PWSFTviT w latach 1980–84. Autor etiudy Antropologia.

Mostafa (Mustapha) Derkaoui

pochodzi z Maroko, ukończył studia reżyserskie w PWSFTviT w Łodzi w 1972 roku, teoretyczną pracę dyplomową poświęcił roli filmu w procesie przeobrażania i kształtowania świadomości. Autor etiud Adopcja, Gdzieś pewnego dnia, Ludzie z piwnicy. Po studiach realizował krótkie i pełnometrażowe filmu w Maroku. Jego niedawno odnaleziony film fabularny De quelques évènements sans signification (1974) został odrestaurowany i pokazany po raz pierwszy po 45 latach cenzury. O jego karierze filmowej opowiada dokument The Director’s Chair, Mostafa Derkaoui w reżyserii Sophie Delvallée.

Abdellach Drissi

pochodzi z Maroko, absolwent Wyższej Szkoły Sztuki Dramatycznej w Strasburgu, reżyser w Teatrze Jaracza w Łodzi i w Teatrze W. Horzycy w Toruniu, student reżyserii w PWSFTviT w latach 1964–68, teoretyczną pracę dyplomową poświęcił kinematografii zagranicznej w Maroku, od filmów braci Lumiere po Le Grand Escroc J.L. Godarda (1964). Autor etiudy Lekcja 41. Za ten ostatni film otrzymał nagrodę na Warszawskim Festiwalu filmowym i Festiwalu Filmów dokumentalnych w Łodzi. Przed powrotem do Maroka w 1976 roku reżyserował sztuki teatralne a także pracował dla polskiego radia i telewizji. Po powrocie do kraju wstąpił do Marokańskiego Centrum Kinematograficznego (CCM).

Ali Ahmed Abdel Ghayoum

pochodzi z Sudanu, absolwent studiów artystycznych na Uniwersytecie w Chartumie, student reżyserii w PWSFTviT w latach 1973–79. Autor etiudy Małżeństwo Nastarowiczów.

Faycal Hassairi

pochodący z Tunezji student reżyserii w latach 1987–1991, teoretyczną pracę dyplomową poświęcił pozycji i funkcjonowaniu kina w polityce kulturalnej Tunezji, autor etiud: Nadzieja, Nord-Sud. Epizod aktorski w Krollu W. Pasikowskiego. Obecnie działa na europejskim i arabskim rynku telewizyjnym, głównie jako producent filmów dokumentalnych, widowisk telewizyjnych i reklam. Reżyser i operator (dokument Odkąd cię nie ma, Izrael, 2005) oraz producent filmowy (Aisheen. Nadal żywi w Gazie, Szwajcaria, 2010).

John Alex Karanja

(znany również jako Jam Karanja), pochodzący z Kenii absolwent kursu filmowego w Kenijskim Instytucie Środków Masowego Przekazu w Nairobi, student reżyserii PWSFTviT w latach 1981–87, teoretyczną pracę dyplomową poświęcił miejscu czarnego filmowca w kinie. Autor etiudy Urodzony w kajdanach. Karanja był uznanym aktywistą walczącym o prawa człowieka w Kenii.

Idriss Karim

pochodzi z Maroko, ukończył studia reżyserskie w PWSFTviT w 1973 roku, absolwent Instytutu Teatralnego w Paryżu, asystent reżysera w Teatrze Jaracza w Łodzi, przewodniczący Polskiej Sekcji Związku Studentów Maroka, teoretyczną pracę dyplomową poświęcił brytyjskiej szkole dokumentu, jego dokumentalne etiudy reprezentowały Szkołę Filmową w Łodzi na festiwalach w Lipsku, Oberhausen, Nyon i Locarno; po studiach pracował jako dokumentalista w marokańskich wytwórniach filmowych. Autor etiud: Marta, Elżbieta K., Pieśń na śmierć młodzieńców.

Abdelkader Lagtaa

pochodzi z Maroko, ukończył studia reżyserskie w PWSFTviT w Łodzi w 1971 roku, teoretyczną pracę dyplomową poświęcił direct cinema, autor etiudy Wacław A. Publikował swoje wiersze w Souffles, niezależnym marokańskim przeglądzie lewicowym. Regularnie współpracował z Ewą i Andrzejem Partumami, a także założoną przez Ewę Partum galerią Adres. Współpracował z politycznymi aktywistami zrzeszonymi w UNEM ( Narodowym Związku Studentów Marokańskich). Po powrocie do Maroka w 1975 roku pracował dla państwowej telewizji i Narodowego Centrum Kinematograficznego (CCM), a następnie rozpoczął karierę niezależnego reżysera i pisarza. Jego najbardziej uznanym filmem jest Un Amour à Casablanca (1991).

Beverly Joan Marcus

pochodzi z RPA, studentka reżyserii PWSFTviT w latach 1978–82. Autorka etiud Patrik oraz Poczekaj, poczekaj.

Eduardo Coronaro Quiroga

pochodzi z Peru, student reżyserii w latach 1978–83, teoretyczną pracę dyplomową napisał w formie eseju antropologicznego o poetyce filmu oświatowego, autor etiudy Prolog.       

Kaweh Pur Rahnama

(1937–2012), Iran, absolwent Wyższej Szkoły Teatralnej w Sofii, student reżyserii w PWSFTviT w latach 1964-69, teoretyczną pracę dyplomową poświęcił współczesnej kinematografii Iranu, autor pełnometrażowego filmu fabularnego Nie ma powrotu, Johnny (Zespół Wektor, 1969) o wojnie w Wietnamie, wykładowca orientalistyki UW, glottodydaktyk, twórca warszawskiej iranistyki, autor podręczników do nauki języka perskiego oraz powieści: Dziesięciu Irańczyków i trup (2006), Miłości na imię Sufi (1998), Mitra (1988). Autor etiudy Wieczorna klasówka.

Mohamed Ben Said

 również znany jako Hamid Bensaïd), pochodzi z Maroka, aktor i asystent reżysera Noëlla Burcha, student reżyserii PWSFTviT w latach 1968–71, teoretyczną pracę dyplomową poświęcił funkcji rekwizytu w filmie. Autor etiud Zofia i Ludmiła oraz Dom rencisty. Po ukończeniu studiów pracował w Narodowej Telewizji Maroka. Wraz z socjologiem Paulem Pasconem wyreżyserował film Maarouf Ntamjloutch ou le rite du Ligoté. Jego etiuda Zofia i Ludmiła była pokazywana na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Nyon w 1973 roku.

Samir Zedan

pochodzący z Iraku uchodźca polityczny, student reżyserii PWSFTviT w latach 1982–85 i 97–98. Autor etiud Ciało, Powietrze, Niema.

Kuratorki:

Magda Lipska

kuratorka i teoretyczka sztuki. Pracuje w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. Jej ostatnie projektu kuratorskie obejmują: NIEPODEGŁE. Kobiety, niepodległość i dyskurs narodowy (2018), Danwen Xing. Dziennik intymny (2017), Gdyby dwa morza miały się spotkać (2015) wraz z Tarekiem Abou El Fetouh i After Year Zero (2015), projekt kuratorowany wraz z Anselmem Franke, Annett Busch i Heidi Ballet. Razem z Annett Busch i Marie-Hélène Gutberlet jest założycielką projektu badawczego „Women on Aeroplanes”, poświęconego (nie)obecności kobiet w afrykańskich ruchach narodowowyzwoleńczych.

Lea Morin

kuratorka i niezależna badaczka. Współzałożycielka Atelier de l’Observatoire w Kasablance. Wcześniej była kuratorką filmu w Cinémathèque de Tanger. Jej praktyka kuratorska realizuje się w wielu formatach: warsztatach, seminariach, wystawach, pokazach filmów, publikacjach i programach edukacyjnych. Interesują ją archiwa, historia i dziedzictwo filmowe z obszaru Afryki Północnej, próbuje śledzić możliwie historiografie oparte na tym co nieobecne, wyparte i zapomniane.

Monika Talarczyk

filmoznawczyni, profesorka Szkoły Filmowej w Łodzi. Specjalizuje się w historii polskiego kina i kinie mniejszości (kinie kobiet). Jej dorobek obejmuje 3 książki poświęcone reżyserkom, w tym Wszystko o Ewie. Filmy Barbary Sass a kino kobiet II połowy XX wieku (2013), Biały mazur. Kino kobiet w polskiej kinematografii (2013), Wanda Jakubowska. Od nowa (2015) oraz liczne artykuły i eseje o filmie. W 2014 roku otrzymała Nagrodę PISF. Dwukrotnie nominowana do Nagrody '"Kina" im. B.Michałka. Współpracuje z Krytyką Polityczną i działa na rzecz balansu płci w przemyśle filmowym. Członkini EWA (The European Women's Audiovisual Network), ruchu Kobiety Filmu i Stowarzyszenia Kobiet Filmowców oraz FIPRESCI. 

Zobacz także: